BIO

Urodzony 5 marca 1907 w Ułaszkowcach nad Seretem na Podolu; syn Ludwika Haupta, inspektora szkolnego, i Albiny z Mazurków, nauczycielki. Od śmierci matki w 1918 pozostawał pod opieką ciotki, Heleny Mazurek. Do szkoły podstawowej uczęszczał w Tarnopolu, a do gimnazjum w Jarosławiu. Egzamin maturalny zdał w I Gimnazjum we Lwowie. Studia rozpoczął na wydziale inżynierii Uniwersytetu Jana Kazimierza, a następnie w tymże roku akademickim przeniósł się na architekturę. W 1928 wyjechał do Paryża, gdzie zapisał się do Instytutu Urbanistyki na Sorbonie, ale zajmował się głównie twórczością malarską. W 1930 powrócił do Lwowa i poświęcił się malarstwu. Jako pisarz debiutował w 1938 opowiadaniem pt. Radio-Alameda wzywa P. B. G. na Pacyfiku, ogłoszonym na łamach krakowskiego tygodnika „As” (nr 34). W tym czasie został członkiem ugrupowania młodych poetów Rybałci oraz członkiem lwowskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich. Sporadycznie recytował swoje utwory literackie na antenie Polskiego Radia. Po wybuchu II wojny światowej w 1939 brał udział w kampanii wrześniowej jako podporucznik w 10. Brygadzie Kawalerii. Następnie przedostał się przez Węgry do Francji, gdzie wstąpił do Wojska Polskiego i został skierowany do obozu w Coëtquidan. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 ewakuowany do Wielkiej Brytanii, pełnił służbę jako oficer 1. Dywizji Pancernej najpierw w Gosford w Szkocji, później w Londynie. Powstałe w okresie wojny utwory prozatorskie ogłaszał w „Dzienniku Żołnierza” (Szkocja, 1941) oraz w wydawanych w Londynie pismach „Polska Walcząca” (1941), „Wiadomości Polskie” (1943-44) i „Nowa Polska” (1944-45). We wrześniu 1944 ożenił się z Edith Norris, Amerykanką. Po demobilizacji osiadł w 1946 wraz z rodziną na stałe w Stanach Zjednoczonych. Początkowo mieszkał w Nowym Orleanie. W 1951 przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie rozpoczął pracę w sekcji polskiej rozgłośni radiowej Głos Ameryki. Opowiadania oraz tłumaczenia poezji i prozy angielskiej i amerykańskiej publikował głównie na łamach paryskiej „Kultury” (1950-75) oraz londyńskich „Wiadomości” (1950-75, z przerwami), a także w nowojorskich „Tematach” (1962, 1969), przekłady zaś własnych utworów m.in. w „Paris Review” (1954-55). Nadal też malował i wystawiał obrazy m.in. w Baltimore i w Atlancie. Po objęciu w 1958 stanowiska redaktora miesięcznika „Ameryka” przeprowadził się do Waszyngtonu; w czasopiśmie tym pracował jako redaktor i tłumacz do przejścia w 1969 na emeryturę. W 1971 otrzymał nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. Zmarł 10 maja 1975 w szpitalu w Winchester w stanie Wirginia; pochowany na cmentarzu Métairie w Nowym Orleanie.
W 1982 spuścizna literacka pisarza została przekazana do Stanford University w Kalifornii (USA).

Twórczość

1. Pierścień z papieru. [Wspomnienia; Opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki 1963, 245 s. Wyd. nast.: Lublin: Respublica* 1988; [wyd. 3] Gładyszów 1997, wyd. 2 [!] krajowe poprawione tamże 1999.

Nagrody

Książka uznana została w plebiscycie miesięcznika „Na Antenie” (Londyn) za najlepszą książkę polską wydaną poza krajem w r.1963 oraz otrzymała nagrodę literacką „Kultury” (Paryż) w 1964.

Zawartość

Stypa; Co nowego w kinie; Coup de grâce; W Paryżu i w Arkadii; O Stefci, o Chaimie Immerglücku i o sycylijskich bransoletkach; Poker w Gorgonach; Meine liebe Mutter, sei stolz ich trage die Fahne; Madrygał dla Anusi; Deszcz; Polowanie z Maupassantem; Biały Mazur; P. I. M.; Jak wiosna przyjechała; Gołębie z Placu Teodora; Dziwnie było, bo...; Jeździec bez głowy; Marsylianka; „Dziewczynka z nóżkami na księżycach”; Barbarzyńcy patrzą w krajobraz podbitego kraju; Kawaler z morskiej pianki; Pejzaż ze wschodem słońca i obiektami ze stali; Henry Bush i jego samolot; Z kroniki o latającym domu; Pierścień z papieru; Fragmenty.

Przekłady

niemiecki

Ein Ring aus Papier. [Przeł.] E. Kinsky. [Wstęp:] A. Stasiuk. Frankfurt am Main 2003.

2. Szpica. Opowiadania, warianty, szkice. [Wstęp:] R. Gorczyńska. Paryż: Instytut Literacki 1989, 284 s. Wyd. nast.: Kraków: Oficyna Literacka * 1989.

Zawartość

R. Gorczyńska: „Mieszkał ubogi szlachcic na Podolu”. — I: Lutnia, albo przewodnik po Żołkwi i jej pamiątkach; Lili Marlene; To ja sama jestem Emmą Bovary; Wesele na wsi; Entropia wzrasta do zera; Ogród Jezuicki; Kapitan Blood. — II: Nietota; Perekotypołe; El pelele; Baskijski diabeł; Balon. — III: Światy — wstęp do dłuższej historii; Warianty: Wariant I. Wariant II; Czuwanie i stypa; Zabawa w „zielone”. — IV: Szpica; Do dwu razy sztuka; Meldunek o nieprzybyciu Wełnowskiego; Więzień z Isle of Ely. — V: Ptaki, albo „zanim zaczną schodzić się goście, przetańczmy jeszcze raz menueta ...”; Trzy; Złota Hramota; Inwokacja do powiatu latyczowskiego; Dziś, przedwczoraj, wczoraj, jutro; Z Lacczyny. — Zygmunt Haupt (1907-1975) — szkic biograficzny.

3. Deszcz. [Opowiadania]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1997, 41 s.

Wybory utworów literackich w przekładach

francuski

L'anneau de papier. [Przeł.:] A. Van Crugten, E. Destrée-Van Wilder. Montricher, Paris 1992.
Le chardon roulant. [Przeł.:] A. Van Crugten, E. Destée-Van Wilder. Montricher 1999 [kontynuacja: L'anneau de papier].

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1967.

Słowniki i bibliografie

Literatura Polska po 1939. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa* 1989.
Z.R. Wilkiewicz: Polnische Exilliteratur 1945-1980. Köln, Wien 1991.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (M. Jentys).

Ogólne

Książki

A. Madyda: Zygmunt Haupt. Życie i twórczość literacka. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1998, 172 s.Archiwum Emigracji”, t. 7.

Artykuły

S. Legeżyński. „Wiadomości”, Londyn 1975 nr 37.
M. Danilewicz Zielińska: Szkice o literaturze emigracyjnej. Paryż 1978, passim.
A. J. Rembowski: Zygmunt Haupt: Władca słów i pierścieni. „Kontakt”, Paryż 1986 nr 10.
R. Gorczyńska: Mieszkał ubogi szlachcic na Podolu. „Kultura”, Paryż 1987 nr 11, przedruk w: Zygmunt Haupt: Szpica. Paryż 1989.
J. Jarosławski: Gawędy mistyczne. Kultura Niezależna* 1989 nr 50.
M. Jentys: Myślenie musi być cienkie. (O pisarstwie Zygmunta Haupta). W tejże: I światłem być i źrenicą. Warszawa 1990.
D. Mazurek: Świat Zygmunta Haupta. Kresy 1990 nr 2/3.
K. Rutkowski: Mizdra i lico czyli o Haupcie. Twórczość 1991 nr 6.
K. Rutkowski: W stronę Haupta. Teksty Drugie 1991 nr 1/2.
M. Tomaszewski: Nad Seretem czyli w Europie. O prozie Zygmunta Haupta. Teksty Drugie 1991 nr 1/2.
A. Wierciński: Elementy gawędowe w prozie Zygmunta Haupta. W: W kręgach baroku i barokowości. Opole 1993.
H. Gosk: Trwanie. (Z problemów twórczości Zygmunta Haupta). Przegląd Humanistyczny 1994 nr 4.
H. Gosk: A gdy to wszystko zapomnę...” O znaczeniu retrospektywnej orientacji temporalnej dla utwierdzenia tożsamości „ja” w prozie Zygmunta Haupta. W tejże: A gdy to wszystko zapomnę... Izabelin 1995.
A. Madyda: Krytyka a twórczość Zygmunta Haupta. W: Wiadomości” i okolice. Toruń 1995.
B. Hadaczek: Święta Galilea” Zygmunta Haupta. W: Kresy w literaturze. Szczecin 1996 oraz w tegoż: Kresy w literaturze polskiej. Gorzów Wielkopolski 1999.
A. Stasiuk: Zygmunt Haupt. Tygodnik Powszechny 1996 nr 26.
J. Tomkowski: Pachtwork”, czyli o prozie Zygmunta Haupta. W: Szkice o polskich pisarzach emigracyjnych. Katowice 1996, przedruk w tegoż: Pokolenie Gombrowicza. Warszawa 2001.
H. Gosk: Rodzinność i uniwersalizm w prozie Zygmunta Haupta. Kresy 1997 nr 3.
A. Madyda: Nieznane opowiadania Zygmunta Haupta. Fraza 1997 nr 4 [dot. Tarok; Rigor mortis; Polonez na pożegnanie ojczyzny].
A. Rzymska: Pulsujący hieroglif” — cytat z twórczości Zygmunta Haupta. W: Zmierzch świata? Olsztyn 1997.
S. Zając: Ten „trzeci. Krótko o prozie Zygmunta Haupta. Kresy 1997 nr 3.
J. Galant: W poszukiwaniu straconej tożsamości. Polonistyka 1998 nr 2.
M. Kłosińska-Duszczyk: Funkcjonalizacja przestrzeni w prozie Zygmunta Haupta i Czesława Miłosza. Kresy – Ameryka. Przegląd Humanistyczny 1998 nr 3.
M. Tomaszewski: Nad Seretem, czyli w Europie. O prozie Zygmunta Haupta. W tegoż: Od chaosu do kosmosu. Warszawa 1998.
A. Madyda: Emigracyjna biografia Zygmunta Haupta. W: W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych. Rzeszów 1999.
W. Lipowski: Dziś, przedwczoraj, wczoraj, jutro...”, czyli o ćwiczeniach pamięci Zygmunta Haupta. Ruch Literacki 2000 nr 3, przedruk „Nowy Dziennikdod.Przegląd Polski”, Nowy Jork 2001 nr z 30 III.
S. W. Zając: Zygmunta Haupta wędrówka do światów najmniejszych. W: Miniatura i mikrologia literacka. T. 1. Katowice 2000.
S. Zając: Śląskie drogi Zygmunta Haupta. Śląsk 2000 nr 5.
Z. Trysiński: Z problematyki związków Andrzej Stasiuk — Zygmunt Haupt. Rekonesans historycznoliteracki. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów, Historia Literatury 2001 z. 7.
A. Madyda: Kim jest Nietota? O pewnej postaci z opowiadań Zygmunta Haupta. W: Literatura utracona, poszukiwana czy odzyskana. Rzeszów 2003.
E. Wiegandt: Wszystko — nic Zygmunta Haupta. W: Ulotność i trwanie. Poznań 2003.
B. Kaniewska, A. Legeżyńska, P. Śliwiński: Pamięć, słowo, ból (proza Zygmunta Haupta). W tychże: Literatura polska XX wieku. Poznań 2005.
S.W. Zając: (Nie)spotkanie Ameryki. Zygmunta Haupta „Podróż do Louisiany”. W: Pisarz na emigracji. Warszawa [2005].
D. Utracka: Intymne przestrzenie pamięci w prozie Zygmunta Haupta. W: Intymność wyrażona. Katowice 2006.

Pierścień z papieru

J. Bielatowicz: Nowy talent emigracyjny. „Wiadomości”, Londyn 1963 nr 31.
J. Czapski: O Haupcie. „Kultura”, Paryż 1963 nr 10, przedruk w tegoż: Tumult i widma. Paryż 1981, Czytając. Kraków 1990.
[K. Rutkowski] A.J. Rembowski: Zygmunt Haupt: władca słów i pierścieni. „Kontakt”, Paryż 1986 nr 10.
[S. Mazurek] J. Jarosławski: Gawędy mistyczne. Kultura Niezależna 1990 nr 63.
W. Kaliszewski: Przymierze z przyszłością. Więź 1997 nr 12.
D. Kulik: Mozaiki Seurata. Dekada Literacka 1997 nr 10/11.
A. Madyda: Haupt krajowy. Fraza 1997 nr 4.
K. Masłoń: Splot myśli i rzeczy. „Rzeczpospolitadod. Rzeczpospolita i Książki 1997 nr 6.
P. Siemaszko: Świat zapamiętany. Topos 1997 nr 4.
Z. Skrok: Porażony pamięcią. Literatura 1997 nr 9.
P. Śliwiński: Pamięć, słowo, ból. Res Publica Nowa 1997 nr 10.
M. Rabizo-Birek: Haupt — nasz współczesny. Twórczość 1998 nr 5.
L. Szaruga: Koniec opowieści. Kwartalnik Artystyczny 1998 nr 3.
A. Szeffel: Jak — gdyby. Odra 1999 nr 10.
H. Gosk: Wątek poszukiwania tożsamości w emigracyjnej prozie polskiej. (Na przykładzie utworów Zygmunta Haupta z tomów „Pierścień z papieru”, „Szpica” oraz Leo Lipskiego „Dzień i noc”, „Piotruś”). Przegląd Humanistyczny 2000 nr 3.

Szpica

M. Lubelska: Sprawy naturalne i kosmiczna skala. Brulion 1990 nr 14/15.
D. Morawski: O „Szpicy” Zygmunta Haupta. Kresy 1990 nr 2/3.
S.W. Zając: W poszukiwaniu formy pierwotnej. O strategii fragmentu na przykładzie „Entropii wzrastającej do zera” i „Złotej Hramoty” Zygmunta Haupta. FA-art 1995 nr 3.
H. Gosk: Wątek poszukiwania tożsamości w emigracyjnej prozie polskiej. (Na przykładzie utworów Zygmunta Haupta z tomów „Pierścień z papieru”, „Szpica” oraz Leo Lipskiego „Dzień i noc”, „Piotruś”). Przegląd Humanistyczny 2000 nr 3.

Deszcz

A. Czachowska: Nieuchwytny. PAL Przegląd Artystyczno–Literacki 1998 nr 10.