GRZĘDZIELSKA Maria

Urodzona 7 grudnia 1906 w Grzymałowie (powiat Skałat) na Podolu; córka Władysława Leona Grzędzielskiego, prawnika i działacza politycznego, i Marii Ludwiki z domu Wolff. Dzieciństwo spędziła w Mościskach. W 1910 zamieszkała wraz z rodziną w Przemyślu, a następnie we Lwowie, gdzie od 1914 uczyła się kolejno w prywatnym gimnazjum Zofii Strzałkowskiej oraz w Państwowym Gimnazjum Żeńskim im. Królowej Jadwigi. W 1925 ukończyła szkołę średnią we Lwowie i rozpoczęła studia w zakresie filologii polskiej i francuskiej na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Debiutowała w 1929 wierszem Młode prawo, opublikowanym w dodatku harcerskim „Słowa Polskiego” (nr 118). W 1932 uzyskała równocześnie tytuł magistra i doktora na podstawie pracy Rym polski klasyczny i początki rymu romantycznego (Faleński — Mickiewicz do r. 1822), napisanej pod kierunkiem prof. Juliusza Kleinera. Pracowała krótko w dziale literackim Polskiego Radia we Lwowie, napisała wówczas dwa słuchowiska. W 1933/34 pracowała jako nauczycielka w Gimnazjum im. E. Orzeszkowej w Łodzi. W 1934 zdała egzamin uprawniający do nauczania w szkołach średnich. Po powrocie do Lwowa w 1934-36 pracowała w Gimnazjum Olgi Filippi-Żychowiczowej oraz w szkołach Ukraińskiego Towarzystwa Pedagogicznego Ridna Szkoła w Samborze. Została członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego. Równocześnie kontynuowała pracę naukową, a także literacką, ogłaszając wiersze m.in. w „Gazecie Polskiej” (1933, 1935, 1937) i „Sygnałach” (1936). W roku szkolnym 1938/39 uczyła w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. S. Czarnieckiego w Nisku. Wybuch II wojny światowej i wkroczenie Armii Czerwonej zastały ją w Złoczowie, dokąd się przeniosła w 1939. W styczniu 1940 została przez władze sowieckie zwolniona z pracy w szkole. Powróciła do Lwowa, gdzie podjęła pracę jako salowa i dietetyczka w Klinice Chorób Nerwów. Latem 1940 została aresztowana i przez dwa miesiące była przetrzymywana w areszcie śledczym na Zamarstynowie. Podczas niemieckiej okupacji Lwowa pracowała jako preparatorka wszy w Instytucie Behringa produkującym szczepionki przeciwtyfusowe, a następnie jako laborantka w Instytucie Opieki nad Matką i Dzieckiem. Od jesieni 1941 do lipca 1944 brała udział w działalności konspiracyjnej jako członek Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej (AK), pełniąc funkcję łączniczki w mieście, a później w obwodzie lwowskim AK. Za uratowanie archiwum jednego z oddziałów została odznaczona Krzyżem Srebrnym z Mieczami. Uczestniczyła też w tajnym życiu literackim; pisane w tym czasie wiersze były publikowane w lwowskich wydawnictwach konspiracyjnych. Po wkroczeniu armii radzieckiej do Lwowa została w lipcu 1944 aresztowana i po pobycie w więzieniu zesłana kolejno do obozów Brianka i Brianka-Rudnik w Zagłębiu Donieckim. W 1948 powróciła do Polski i pracowała jako nauczycielka kolejno w Liceum im. W. Reymonta w Kobielach Wielkich (1948/49), w Liceum Ogólnokształcącym im. J. Matejki w Wieliczce (1949/50) i w Krakowie, gdzie wykładała też na Kursach Przysposobienia Zawodowego Nauczycieli. W 1951 podjęła zajęcia na studiach zaocznych a później dziennych Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. W 1955 została mianowana zastępcą profesora i rozpoczęła pracę na Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie (UMCS). Kierowała Katedrą Historii Literatury, następnie Zakładem Teorii Literatury. Ogłaszała artykuły na łamach czasopism naukowych m.in. „Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska” (1957-77), a także „Kameny” (1958-64). W 1963 habilitowała się na podstawie pracy Studia o Faleńskim. W 1964 wstąpiła do Stronnictwa Demokratycznego. Uczestniczyła w działalności Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, będąc m.in. przewodniczącą Komisji Filologicznej (1970-83). W 1973 została mianowana profesorem nadzwyczajnym. Po przejściu na emeryturę kontynuowała pracę naukową oraz twórczość przekładową z języka francuskiego. W 1978 otrzymała nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki II stopnia. W 1981 została członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W w 1987 otrzymała nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego III stopnia. Była członkiem wielu towarzystw naukowych, m.in.: Towarzystwa im. M. Konopnickiej, Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Francuskiej, Towarzystwa Przyjaciół UMCS, Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza. Do 1986 pełniła funkcję przewodniczącej Komisji Filologicznej Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1973), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1977), odznaką Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1984). Zmarła 31 maja 2000 w Lublinie; pochowana tamże na cmentarzu przy ulicy Lipowej.
Rada Instytutu Filologii Polskiej UMCS ufundowała nagrodę im. M. Grzędzielskiej za najlepszą pracę magisterską z zakresu historii literatury polskiej.