BIO

Urodzony 22 marca 1934 w Nochowie pod Śremem; syn Wawrzyńca Grześczaka, robotnika, i Heleny z domu Zielonka. W czasie okupacji niemieckiej przebywał u babci w Golinie pod Jarocinem (rodzice zostali wywiezieni do Rzeszy), gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej. W 1952 ukończył Liceum im. T. Kościuszki w Jarocinie. Następnie studiował na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, specjalizując się w bohemistyce. Po uzyskaniu w 1956 magisterium pracował przez rok jako nauczyciel języka polskiego w Poznaniu. Działał w studenckich zespołach literackich i teatralnych. Debiutował w 1955 wierszami ogłoszonymi (pod pseudonimem Mariusz Rudin) w „Widnokręgu”, dodatku do „Gazety Poznańskiej”; z dziennikiem tym współpracował następnie do 1959 (m.in. artykuły i recenzje podpisywał Jerzy Bernasowski). Należał do założycieli powstałej w listopadzie 1956 grupy poetyckiej Wierzbak; prowadził wieczory literackie i galerię plastyczną Wierzbaka, a w 1958 kierował klubem studenckim Od Nowa. Wiersze, artykuły, przekłady z języka czeskiego ogłaszał w pismach: „Wyboje” (1956-57; też pod pseudonimem Marek Konarz), „Tygodnik Zachodni” (1956-57), „Kaktus” (1957-59; tu m.in. satyry i proza pod pseudonimami: Heretyk, Ezopek Kręty), „Od nowa” (1957-60), „Współczesność” (1958-69), „Odra” (1958-72). W 1959 przeniósł się do Warszawy, gdzie został kierownikiem działu w redakcji studenckiego tygodnika „Od nowa”. W 1960 był laureatem nagrody Listopada Poetyckiego za najciekawszy debiut roku i nagrody Czerwonej Róży. W tymże roku został członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP) i był m.in. przewodniczącym Komisji Młodzieżowej Zarządu Głównego ZLP. Od 1965 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (usunięty w 1983). Rozwijał też działalność społeczną: w 1961-63 pracował w Komisji Kultury Rady Naczelnej Zrzeszenia Studentów Polskich, współpracował ze studenckim teatrem Kalambur we Wrocławiu, był członkiem Rady Kultury Federacji Młodzieżowych, Rady Ochrony Pomników i Zabytków. W 1963-65 pełnił funkcję sekretarza redakcji, a następnie zastępcy redaktora naczelnego pisma „Itd”, którego był współzałożycielem; w piśmie tym publikował też artykuły, prozę i recenzje (m.in. pod pseudonimem Marek Konarz). Współpracował z miesięcznikiem „Twórczość” (od 1960) oraz z „Tygodnikiem Kulturalnym” (od 1962). Był współzałożycielem miesięcznika „Poezja” i od 1965 do marca 1968 pełnił funkcję sekretarza redakcji, a w 1967 prowadził stały dział W kraju. W 1969-70 pracował w redakcji miesięcznika „Dysk Olimpijski”, od 1969 prowadził też dział kulturalny tygodnika „Sportowiec”. W 1969 otrzymał Srebrny Wawrzyn Polskiego Komitetu Olimpijskiego. W 1970 został laureatem nagrody Pierścienia Klubu Studentów Wybrzeża Żak za całokształt twórczości poetyckiej. Współpracował z miesięcznikiem „Scena”, publikując teksty dramatyczne oraz cykle artykułów o teatrze poezji (1971-72). W 1974 otrzymał nagrodę im. S. Piętaka. W 1974-78 był zastępcą redaktora naczelnego „Tygodnika Kulturalnego”. Od 1974 do rozwiązania ZLP w 1983 był członkiem Zarządu Głównego. W 1980-81 współpracował z tygodnikiem „Literatura” (m.in. cykl felietonów Sposoby poezji), a także kierował działem poezji w „Twórczości”. W 1982 pełnił funkcję kierownika redakcji dramatu radiowego Polskiego Radia. W 1989 został członkiem zarządu Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP), którego był współtwórcą i członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1990 objął stanowisko dyrektora Ośrodka Kultury Polskiej w Bratysławie i konsula Rzeczpospolitej Polskiej początkowo w Czechosłowacji, a następnie do 1996 w Słowacji. W 1996-99 był prezesem SPP. Od 1997 prowadził w „Twórczości” stałą rubrykę pt. Kiosk, poświęconą literackim nowościom wydawniczym. Otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za twórczość poetycką (za 1998), tytuł Honorowy Poeta Skopje (Macedonia; 2000) i nagrodę im. W. Reymonta, przyznawaną przez Związek Rzemiosła Polskiego, SPP i ZLP (2005). Zmarł 27 stycznia 2010 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Komunalnym Północnym na Wólce Węglowej.

Twórczość

1. Lumpenezje. [Wiersze]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1960, 67 s.

Nagrody

I nagroda na festiwalu poezji w Poznaniu za najlepszy debiut roku.

Zawartość

Cykle: Ballada w kole; Noże; Zaproszenie do wnętrza.

2. Wyjście z pozorów. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 70 s.

Zawartość

Cykle: Widziana w brzasku; Marsze; Westerplatte; Wielki Tydzień; Rzecz precyzyjna.

3. Kurt. Widowisko poetyckie. Prapremiera: Wrocław, Teatr Kalambur 1962. Wyd. osobne: Oprac., inscenizacja, reżyseria: W. Herman. Muzyka: A. Bień. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1963, 50 s.

4. Obozowe wieczory. Program artystyczny. Warszawa 1963, 30 s. [Wkładka do „Płomienienr 7/8].

Zawartość

Impresje; [Rzecz o ojczyźnie]; Rozmowa liryczna.

5. Wesela słowiańskie. Prapremiera: Wrocław, Teatr Kalambur 1964. Druk pt. Poeta gra kołysankę czerwone jabłuszko. [Utwór dramatyczny wierszem z autokomentarzem]. „Scena” 1974 nr 3 s. 43-50. Por. poz. .

6. Gęste światło. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 109 s.

Zawartość

Cykle: Wiersze dalmatyńskie; Ars urbis; Pole tworzenia.

7. Pieśń całej ziemi. Montaż poetycko-wokalny. Warszawa 1965, 30 s. [Wkładka do „Płomienienr 6/7].

8. Pożegnanie Norymbergi. [Wiersze i miniatury prozą]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1965, 91 s.

Zawartość

Cykle: Oto; Kula; Międzystrofy; Strefa wschodu; Kroniki.

9. Naczynie poważne. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1967 [właśc. 1966], 65 s.

10. Dionizos Faust. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1970-1971. Druk w: Teatr a poezja. Wrocław 1975 s. 159-194.

11. Jasność. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1970, 96 s.

Nagrody

Tu m.in. poemat „Jasność” wyróżniony I nagrodą w konkursie poetyckim zorganizowanym z okazji igrzysk olimpijskich w Meksyku w 1968.

Przekłady

macedoński

Struga na svetlinata. [Przeł.] P. Nakovski. Skopje 1998.

12. Liturgia. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera radiowa pt. Ten który przychodzi: Polskie Radio 1971. Druk „Nowy Wyraz” 1973 nr 1/2 s. 127-146.

13. Człowiek dźwiga ciężary. [Wiersze]. Warszawa: Generacje 1972, 31 s.

Nagrody

Poemat „Człowiek dźwiga ciężary” otrzymał I nagrodę w konkursie poetyckim z okazji igrzysk olimpijskich w Monachium.

Zawartość

Cykle: Jasność; Gry i zabawy; Człowiek dźwiga ciężary.

Przekłady

czeski

Človek zvada břemena. [Przeł.] O. Rafaj. Praha 1980.

14. Trzeci wiersz. Przypadki teatru poezji. [Warszawa:] Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1973, 391 s.

Zawiera szkice z lat 1958-1972.

15. Prawdziwe zmyślanie. [Cykl prozy dla dzieci]. Warszawa: Biuro Wydawniczo-Propagandowe RSW Prasa-Książka-Ruch 1974, od cz. 2 Krajowa Agencja Wydawnicza 1976-1978.

[Cz. 1]. Prawdziwe zmyślanie, 1974 s. 41.

Przekłady

niemiecki

Wahre Traumgeschichten. [Przeł.] S. Schmidt. Warszawa 1980.

[Cz. 2]. Mam pomysł: drugie prawdziwe zmyślanie. 1976, 45 s.

[Cz. 3]. Krokodyla zabawa: trzecie prawdziwe zmyślanie. 1977, 58 s.

[Cz. 4]. Przedszkole wesołych przygód: czwarte prawdziwe zmyślanie. 1978, 52 s.

16. Poezje wybrane. Wybór i wstęp autora. Nota biograficzna: J. Bandrowska-Wróblewska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1975, 161 s.

Zawiera wybór wierszy z poz. , , , , , , .

17. Sierpień, tętnienie. [Wiersze]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1975, 169 s.

Zawartość

Zawiera utwory z poz. [oprócz: Jasność]; cykle: Poeta gra kołysankę czerwone jabłuszko [por. poz. ]; Kwintet zraniony, muzyka według Goyi oraz inne obrazy; Sierpień, tętnienie.

18. Odyseja, odyseja. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1976, 283 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1979, wyd. 3 1983.

19. Wiersze wybrane. Wstęp autora. Warszawa: Czytelnik 1977, 259 s.

Zawiera wybór wierszy z poz. , , , , , , oraz nowy cykl: Wiersze nadsłowne.

20. Restauracja w teatrze. Scenariusz wg. M. Grześczaka. Prapremiera: Wrocław, Teatr-21 przy Wyższej Szkole Pedagogicznej 1979.

21. Kwartał wierszy. Warszawa: Czytelnik 1980, 160 s.

22. Złota grzechotka. [Utwór dramatyczny]. Scena 1980 nr 5 s. 44-48.

23. O chłopcu, którym jesteś i ty. Warszawa: Nasza Księgarnia 1981, [12] s.

24. [Wiersze]. Posłowie: Z. Mycielska-Golik. Warszawa: Czytelnik 1986, 127 s.

25. [Wiersze w:] Widziane w blasku. Katalog z wystawy malarstwa K. Gawrońskiej-Grześczak. Sandomierz: Muzeum Okręgowe 1988.

26. Niebo jaskółek. Liryki wybrane. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1999, 294 s.

27. Atena strząsająca oliwki. Zwycięzcom i zwyciężonym; Athena secouant l'olivier. Aux vainquers et aux vaincus. [Wiersze]. [Przekł.] J. Lisowski. Warszawa: Agawa 2003, 238 s.

Tekst w języku polskim i francuskim.

28. Baran na złotej morwie. [Wiersze]. Toruń: A. Marszałek 2004, 153 s.

29. Smutki. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 2006, 62 s.

30. Widziane w blasku; Czwartek w czerni. [Wiersze]. Warszawa: Agawa 2006, 208. Por. poz. .

Słuchowiska radiowe, m.in.

• zob. Twórczość poz. .
Zjadanie ognia. Polskie Radio 1967.
Gorzkie winogrona. Polskie Radio 1972.
Słowem uweselone, niebem przysypane. Polskie Radio 1975.
Dotknięcie skrzydeł. Polskie Radio 1977.
Złota grzechotka. Polskie Radio 1980.
Sto pierwsza pieśń boskiej komedii. Polskie Radio 1983. Druk Literatura 1984 nr 2 s. 19-23.
Niech chleb się stanie, i ryba, i woda źródlana. Polskie Radio 1985.
Ptaszki. Polskie Radio 1986.
Ukoronowanie. Polskie Radio 1987.

Wybory utworów literackich w przekładach

czeski

Vypouštfni skřivánka. [Wybór, przekł.:] O. Rafaj. Praha 1976.

słowacki

Biely až čierny jas. [Wybór, przekł.:] V. Kovalčik. Bratislava 1995.

Przekłady

1. Czeskie przesłanie poetyckie. Przeł. M. Grześczak. Praha: Českoslovesky Spisovatel 1968, 25 s.
Wydanie z okazji XIII Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie.
2. H. Sýkorová: Lokomotywka żartobliwka. [Opowiadanie dla dzieci]. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1976, [8] s.
3. V. Holan: Płacz symbolów. [Poezje]. Wybór i wstęp: J. Waczków. Przeł.: M. Grześczak i J. Waczków. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1978, 254 s.
4. M. Slaviček: Terror. Zagreb: Božo Biskupič 1981, [20] s.
Wydanie w języku polskim i serbsko-chorwackim. Druk bibliofilski.
5. V. Závada: Nocne czuwanie. [Wiersze]. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył J. Waczków. Przeł.: M. Grześczak, A. Czcibor-Piotrowski, J. Waczków. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk [1983], 199 s.
6. Antologia izraelska. Ułożył i przeł. [z hebrajskiego] M. Grześczak. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1995, 195 s.
7. I. Sarajlić: Sarajewski tomik wojenny. [Wiersze]. Przekł.: D. Cirlić-Straszyńska, M. Grześczak. Sejny: Pogranicze 1995, 40 s.
8. M. Holub: Wiersze. Wybór i posłowie: L. Engelking. Przekł.: L. Engelking, M. Grześczak. Izabelin: Świat Literacki 1996, 112 s.
9. I. Sarajlić: Szukam ulicy dla mego imienia. Wiersze wybrała D. Cirlić-Straszyńska. Przekł.: D. Cirlić-Straszyńska, M. Grześczak. Sejny: Pogranicze 2005, 167 s.

Prace redakcyjne

1. Ruchome granice. Szkice i studia. Pod red. M. Grześczaka. Gdynia: Wydawnictwo Morskie 1968, 213 s.
Tu również M. Grześczak: Ruchome granice poezji i plastyki, s. 187-213.
2. M. Holub: Model człowieka. [Wiersze]. Wybrał M. Grześczak. Przeł.: J. Pleśniarowicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969, 57 s.
3. F. Halas: Poezje wybrane. Wyboru dokonał i oprac. M. Grześczak. [Warszawa:] Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1973, 138 s.
4. J. Pilař: Szyderstwo i inne wiersze. Wybór i słowo wstępne: M. Grześczak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975, 66 s.
5. M. Slaviček: Komentarze do różnych sposobów istnienia. [Wiersze]. Wybór i wstęp: M. Grześczak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1976, 72 s.
6. V. Holan: Poezje wybrane. Wybór i oprac.: M. Grześczak. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1978, 168 s.
7. J. Iwaszkiewicz: Poezje wybrane. [II]. [Wybór i wstęp:] M. Grześczak. Nota biograficzna: J. Bandrowska-Wróblewska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1979, 149 s.
8. Temat ojczysty. Antologia. [Wybór i wstęp:] M. Grześczak. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1979, 145 s.
9. J. Kochanowski: Poezje wybrane [II]. Wybór i wstęp: M. Grześczak. Nota biograficzna: J. Bandrowska-Wróblewska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1981, 142 s.
10. Stadion ze słów. Antologia — sport w poetyckiej polszczyźnie. [Wybór i przedmowa:] M. Grześczak. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1985, 263 s.
11. J.J. Tatak: Alfabet samotności. [Wiersze]. Wyboru dokonał M. Grześczak. Radom: [Nakład autora] 1985, 23 s.
12. Wyłowione z ciszy. Wiersze poetów radomskich. Wybór i wstęp: M. Grześczak. Zebranie i nota: A. Krzemiński. Radom: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego 1988, 50 s.

Zob. też Przekłady poz. .

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1976, 1989.

Wywiady

Rzeźba w świadomości. Rozm.: J. Stankiewicz. Literatura 1980 nr 5.
Z Nochowa na dwudzieste trzecie piętro. Rozm.: W. Braniecki. Nurt 1986 nr 12.
Nie ma łagodnych rewolucji. Rozm. L. Żuliński. W: L. Żuliński: Między wierszami. Kielce 1997.
Do pierwotności słowa. Rozm. K. Pieńkosz. Sycyna 1999 nr 6/7.
Siła prostoty. Rozm. R. Samsel. Literatura 1999 nr 6.
Paradoksy i pytania. Rozm. R. Samsel. Literatura 2000 nr 1.
Rzeczywiste, czyli zmyślone. Rozm. I. Smolka. Nowe Książki 2005 nr 3.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 1. Warszawa 1977 (F. Lichodziejewska).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Artykuły

R. Matuszewski: Marian Grześczak. Tygodnik Kulturalny 1965 nr 51.
J. Rogoziński: Stare i nowe u Grześczaka. Współczesność 1967 nr 9.
B. Biernacka: Próby Mariana Grześczaka. W tejże: Style i postawy. Poznań 1969.
S. Barańczak: Na betonie kwiaty nie rosną. W tegoż: Ironia i harmonia. Warszawa 1973.
M. Kucner: Stan czynny poezji. W tegoż: Ewolucja poezji. Łódź 1974.
J. Marx: Gęstość. (O twórczości Mariana Grześczaka). Tygodnik Kulturalny 1978 nr 50.
M. Jodłowski: Zakotwiczony w czasie. Odra 1979 nr 6.
J. Marx: O poezji Mariana Grześczaka. Poezja 1980 nr 1.
M. Krassowski: Poeta tonacji ciemnej. (O Marianie Grześczaku). Poezja 1982 nr 7.
I. Smolka: Życia nie jest za dużo. „Pójdziesz w poprzek jasności”. W tejże: Lęki, ucieczki, akceptacje. Warszawa 1984.
J. Rogoziński: Grześczak. W tegoż: Preteksty. Warszawa 1985.
K. Karasek: Rekonstrukcje miłości. Literatura 1988 nr 10.
K. Maliszewski: Przygoda zaangażowanej awangardy. Przypisy do poezji Mariana Grześczaka. Opcje 2003 nr 4/5.
J. Wajs: Wkładanie ręki w bok poezji. Twórczość 2005 nr 2/3.

Lumpenezje

M. Głowiński: Poeta wśród rozgwarów miasta. Twórczość 1960 nr 9.
J. Kwiatkowski: Między miastem a Grochowiakiem. Życie Literackie 1960 nr 37.
J. Przyboś: Jeden z zagniewanych gniewnych. Przegląd Kulturalny 1960 nr 33.

Gęste światło

J. Łukasiewicz: Kłopoty elektryka. Współczesność 1966 nr 4 [dot. też: Pożegnanie Norymbergi].
M. Sprusiński: Miasta — dalekie i bliskie. Nowe Książki 1966 nr 2.

Pożegnanie Norymbergi

J. Łukasiewicz: Kłopoty elektryka. Współczesność 1966 nr 4 [dot. też: Gęste światło].

Jasność

P. Kuncewicz: Poeta chwali świat. Tygodnik Kulturalny 1970 nr 40.

Odyseja, odyseja

M. Zieliński: Podróż niezakończona. Więź 1977 nr 4.

Wiersze wybrane [1997]

J. Pieszczachowicz: Poeci! Nie uciekajcie w lasy. Nowe Książki 1978 nr 12, przedruk w tegoż: Pegaz na rozdrożu. Łódź 1991.

Niebo jaskółek

A. Nagórska: W mięsie moim kiełkuje nie nazwana róża. Twórczość 1999 nr 9.
I. Smolka: Słowowskazy” Mariana Grześczaka. Nowe Książki 1999 nr 11.
J. Mikołajewski: Dar młodej wyobraźni. Gazeta Wyborcza 2000 nr 9.

Baran na złotej morwie

J. Drzewucki: Smutki, naimki i cztery źrebięta. Rzeczpospolita 2004 nr 208.
A. Szymańska: Bez pięknostek, prosto i otwarcie. Nowe Książki 2005 nr 3.

Smutki

S. Chyczyński: Maestro. Twórczość 2006 nr 11.
A. Kłuża: Aksamitne rewolucje. Nowe Książki 2006 nr 9.

Antologia izraelska

A. Czachowska: Ziemia obiecana poezją płynąca. Twórczość 1996 nr 2.