BIO

Urodzony 22 grudnia 1907 w Trzciance pod Łowiczem; syn Mateusza Grudy, tłumacza zatrudnionego na torach wyścigowych, i Władysławy z Chałułów. W dzieciństwie, w związku z charakterem pracy ojca, wielokroć zmieniał miejsce pobytu; mieszkał w Warszawie (1908-11), w Wiedniu i Budapeszcie (1912-13) oraz w Moskwie (1914-18), gdzie uczył się w parafialnej szkole polskiej i przez rok w szkole rosyjskiej. Po powrocie do Polski w 1918 uczęszczał do szkoły średniej w Trzciance, a po jej ukończeniu podjął w 1922 naukę w Seminarium Nauczycielskim im. S. Konarskiego w Warszawie. W 1927 wyjechał do Brazylii i przez rok pracował jako nauczyciel w szkole polskiej Towarzystwa Rolnik w Cruz Machado-Parana, a następnie w szkole średniej im. M. Kopernika w Marechal Mallet. Zorganizował i prowadził teatr amatorski (zespół młodzieżowy i dla dorosłych); pisał artykuły m.in. do wydawanych w Kurytybie pism „Świt” i „Nasza Szkoła”. W 1929 ożenił się z Wandą Paul, córką polskich emigrantów. W 1931 (korzystając z bezpłatnego przejazdu — nagrody za czteroletnią pracę) przyjechał na krótko do Polski i po uzyskaniu dyplomu nauczyciela szkół powszechnych na Państwowych Kursach Nauczycielskich w Brześciu nad Bugiem, powrócił w 1932 do Brazylii. Od 1933 był instruktorem oświatowym w szkołach polskich w Paranie i Santa Catharinie; założył w tym czasie kilkanaście szkół i towarzystw kulturalno-oświatowych, przeprowadzał spisy ludności polskiej, kierował działalnością Składnicy Nauczycielskiej (sprowadzał z Polski literaturę piękną i wydawał podręczniki szkolne), był współorganizatorem brazylijskiego Związku Młodzieży Wiejskiej. Przez rok redagował miesięcznik „Nasza Praca” (Kurytyba, 1933-34), publikował nadto m.in. w wychodzących w Kurytybie pismach „Gazeta Polska w Brazylii” (1933-36), „Nasza Szkoła” (1933-36), „Polska Prawda” (1933-36). W 1938 został odwołany do kraju i przez kilka miesięcy pracował w Wydziale Emigracyjnym Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W maju 1939 otrzymał nominację na sekretarza wicekonsulatu w Sao Paulo i udał się w kolejną podróż do Brazylii. Po wybuchu II wojny światowej przybył do Francji, gdzie w kwietniu 1940 wstąpił do Wojska Polskiego; po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Ukończył w Szkocji Szkołę Podoficerską, Szkołę Podchorążych Artylerii i Szkołę Komandosów. W sierpniu 1943 został odkomenderowany jako korespondent „Dziennika Polskiego” (Londyn, 1943-44) do Brazylii. Po wojnie pozostał w Brazylii. Zajmował się reklamą handlową i pracował społecznie; należał do założycieli Towarzystwa im. T. Kościuszki w Sao Paulo. W 1947 powrócił do Polski i do 1949 pracował w Departamencie Politycznym Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a następnie w Departamencie Prasowym tegoż Ministerstwa (do 1950). W 1949 zaczął ogłaszać przekłady z literatury brazylijskiej. W 1950 podjął pracę jako instruktor do spraw prasowych i łączności z zagranicą w Zarządzie Głównym Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia; równocześnie wszedł w skład redakcji czasopisma „Służba Zdrowia” (1950-61). W 1951 został członkiem Sekcji Tłumaczy przy Polskim PEN Clubie, w 1953 — członkiem Związku Literatów Polskich. Przed 1953 współpracował z „Gazetą Ludową”, m.in. jako współautor (razem z Małgorzatą Hołyńską) rubryki Przegląd międzynarodowy (podpisani wspólnym pseudonimem Mateusz Saliski). Artykuły i tłumaczenia ogłaszał m.in. w „Pielęgniarce” (1950-54), „Wsi” (1950-51), „Głosie Pracy” (1952-54), „Położnej” (1953-56), „Orce” (1957-58, 1961; w 1957 członek kolegium redakcyjnego). W 1961 z powodu choroby zakończył pracę etatową i udał się w półroczną podróż po Brazylii. W 1965 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Należał do Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, był członkiem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Brazylijskiej (skarbnik), członkiem prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną Polonia (przewodniczący Komisji Ameryki Łacińskiej i członek Komisji Szkolnej); z upoważnienia Towarzystwa Wiedzy Powszechnej zorganizował około 200 odczytów i wieczorów autorskich poświęconych popularyzacji wiedzy o Brazylii i Polonii brazylijskiej. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970). Zmarł 25 lipca 1971 w Warszawie.

Twórczość

1. Między Wielką Niedźwiedzicą a Krzyżem Południa. [Cykl powieściowy]. Warszawa: Czytelnik 1955-1959.

[T. 1]. Saudade. Nowiny Rzeszowskie 1955 nr 199-309, 1956 nr 3-230. Wyd. osobne 1955, 449 s.

[T. 2]. Zły bóg Mboi. 1958, 366 s. Wyd. 2 przejrzane i poprawione 1968.

[T. 3]. Trudny powrót. 1959, 434 s.

2. Jeden z wielu. [Powieść autobiograficzna]. Warszawa: Czytelnik 1960, 245 s.

3. Gęsi za wodą. Warszawa: Czytelnik 1965, 193 s.

Wspomnienia z lat 1927-1947.

4. Dziennik niekapitański. Warszawa: Nasza Księgarnia 1969, 223 s.

Wrażenia z podróży do Brazylii.

Przekłady

Poz. 1-11 przeł. wspólnie z M. Hołyńską.

1. J. Amado: Kakao. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1949, 63 s.

Wyd. nast. łącznie z poz. pt. Świt Brazylii: Kakao; Pot. [Powieści]. [Warszawa:] Czytelnik 1949, 263 s. Wyd. 2 tamże 1952.

wyd. 3 skrócone. Oprac. i posłowie: M. Hołyńska. Warszawa: Czytelnik 1956, 180 s.

2. J. Amado: Rycerz nadziei. Życie Luisa Carlosa Prestesa. Warszawa: Czytelnik 1949, 300 s. Wyd. 2 z podtytułem Opowieść. Przedmowa: D. Hrehorowicz, tamże 1951.
3. J. Amado: Świt Brazylii: Kakao; Pot. [Powieści]. [Warszawa:] Czytelnik 1949, 263 s. Wyd. 2 tamże 1952. Zob. poz. .
4. J. Amado: Albania radosna. [Szkic]. Warszawa: Czytelnik 1950, 70 s. Przedruk zob. poz. .
5. J. Amado: Drogi głodu. [Powieść]. [Warszawa:] Czytelnik 1950, 340 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1951; wyd. z posłowiem Z. Kałużyńskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954.
6. J. Amado: Jubiada. [Powieść]. Druk pt. Pod latarnią topielców. Rzeczpospolita 1950 nr 60-134. Wyd. osobne: Warszawa: Czytelnik 1950, 350 s.
7. J. Amado: Zamarłe morze. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1951, 260 s. Wyd. 2 tamże 1953.
8. J.M. Eça de Queriós: Zbrodnia księdza Amaro. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1951, 466 s.
9. J. Amado: Podziemia wolności. [Powieść]. T. 1-2. Warszawa: Czytelnik 1953, 626 + 378 s.
Cz. 1 cyklu powieściowego „Kamienny mur.”.
10. J. Amado: Świat pokoju. Związek Radziecki i kraje demokracji ludowej. [Szkice]. Posłowie: K. Kotowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, 296 s.

Zawartość

Związek Radziecki [cykle:] Czerwona gwiazda nad Berlinem; Tam, gdzie wzrasta nowy i lepszy człowiek; Tam, gdzie kultura jest własnością narodu; „Psy szczekają, karawana idzie dalej”. — Kraje demokracji ludowej w marszu do socjalizmu: Nie ma żelaznej kurtyny, jest kurtyna dolarowa [cykle:] Migawki z życia i pracy; Albania radosna [poz. ]; Tam, gdzie imperializm został pokonany.
11. J. Amado: Opowieść o Castro Alvesie. Wiersze przeł. J. Dackiewicz. Przypisy: A. Śliwiński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 201 s.
12. J. Amado: Starzy marynarze. Dwie historie z wybrzeża bahijskiego. [Powieść i nowela]. Przeł.: J. Wrzoskowa i E. Gruda. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Książka i Wiedza 1972, 378 s.
Tu w przekładzie E. Grudy opowiadanie: Podwójna śmierć Kuby Wodowstręta, s. 319-378.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1966.

Słowniki i bibliografie

• „Rocznik Literacki 1971” wyd. 1973 (J. Chudek).
Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 1. Warszawa 1977 (F. Lichodziejewska).

Między Wielką Niedźwiedzicą a Krzyżem Południa

J.A. Lawina: Rzecz na czasie czyli o emigracji. Pomorze 1956 nr 4 [dot. T. 1. Saudade].
W.K. Oesterloef: Egzotyka po polsku. Życie Literackie 1956 nr 24 [dot. T. 1. Saudade].
S. Durski: Egzotyka czy polityka? Nowe Książki 1958 nr 5 [dot. T. 2. Zły bóg Mboi].
J. Nagrabiecki: Propozycja żarliwego realizmu. Orka 1958 nr 41 [dot. T. 2. Zły bóg Mboi].
P. Nikodem: Piast zarównikowy. Orka 1958 nr 14 [dot. T. 1. Saudade].
Z. Chociłowska: Odys winien być Polakiem. Nowe Książki 1960 nr 2 [dot. T. 3. Trudny powrót].
J. Wójcik: Niepotrzebna książka. Kultura”, Paryż 1960 nr 11.

Jeden z wielu

S. Wygodzki: Zagubiony temat. Nowe Książki 1960 nr 24.

Gęsi za wodą

A. Dzieniszewska: Gawęda o sobie samym. Nowe Książki 1966 nr 2.