GRUDA Eugeniusz

Urodzony 22 grudnia 1907 w Trzciance pod Łowiczem; syn Mateusza Grudy, tłumacza zatrudnionego na torach wyścigowych, i Władysławy z Chałułów. W dzieciństwie, w związku z charakterem pracy ojca, wielokroć zmieniał miejsce pobytu; mieszkał w Warszawie (1908-11), w Wiedniu i Budapeszcie (1912-13) oraz w Moskwie (1914-18), gdzie uczył się w parafialnej szkole polskiej i przez rok w szkole rosyjskiej. Po powrocie do Polski w 1918 uczęszczał do szkoły średniej w Trzciance, a po jej ukończeniu podjął w 1922 naukę w Seminarium Nauczycielskim im. S. Konarskiego w Warszawie. W 1927 wyjechał do Brazylii i przez rok pracował jako nauczyciel w szkole polskiej Towarzystwa Rolnik w Cruz Machado-Parana, a następnie w szkole średniej im. M. Kopernika w Marechal Mallet. Zorganizował i prowadził teatr amatorski (zespół młodzieżowy i dla dorosłych); pisał artykuły m.in. do wydawanych w Kurytybie pism „Świt” i „Nasza Szkoła”. W 1929 ożenił się z Wandą Paul, córką polskich emigrantów. W 1931 (korzystając z bezpłatnego przejazdu — nagrody za czteroletnią pracę) przyjechał na krótko do Polski i po uzyskaniu dyplomu nauczyciela szkół powszechnych na Państwowych Kursach Nauczycielskich w Brześciu nad Bugiem, powrócił w 1932 do Brazylii. Od 1933 był instruktorem oświatowym w szkołach polskich w Paranie i Santa Catharinie; założył w tym czasie kilkanaście szkół i towarzystw kulturalno-oświatowych, przeprowadzał spisy ludności polskiej, kierował działalnością Składnicy Nauczycielskiej (sprowadzał z Polski literaturę piękną i wydawał podręczniki szkolne), był współorganizatorem brazylijskiego Związku Młodzieży Wiejskiej. Przez rok redagował miesięcznik „Nasza Praca” (Kurytyba, 1933-34), publikował nadto m.in. w wychodzących w Kurytybie pismach „Gazeta Polska w Brazylii” (1933-36), „Nasza Szkoła” (1933-36), „Polska Prawda” (1933-36). W 1938 został odwołany do kraju i przez kilka miesięcy pracował w Wydziale Emigracyjnym Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W maju 1939 otrzymał nominację na sekretarza wicekonsulatu w Sao Paulo i udał się w kolejną podróż do Brazylii. Po wybuchu II wojny światowej przybył do Francji, gdzie w kwietniu 1940 wstąpił do Wojska Polskiego; po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Ukończył w Szkocji Szkołę Podoficerską, Szkołę Podchorążych Artylerii i Szkołę Komandosów. W sierpniu 1943 został odkomenderowany jako korespondent „Dziennika Polskiego” (Londyn, 1943-44) do Brazylii. Po wojnie pozostał w Brazylii. Zajmował się reklamą handlową i pracował społecznie; należał do założycieli Towarzystwa im. T. Kościuszki w Sao Paulo. W 1947 powrócił do Polski i do 1949 pracował w Departamencie Politycznym Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a następnie w Departamencie Prasowym tegoż Ministerstwa (do 1950). W 1949 zaczął ogłaszać przekłady z literatury brazylijskiej. W 1950 podjął pracę jako instruktor do spraw prasowych i łączności z zagranicą w Zarządzie Głównym Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia; równocześnie wszedł w skład redakcji czasopisma „Służba Zdrowia” (1950-61). W 1951 został członkiem Sekcji Tłumaczy przy Polskim PEN Clubie, w 1953 — członkiem Związku Literatów Polskich. Przed 1953 współpracował z „Gazetą Ludową”, m.in. jako współautor (razem z Małgorzatą Hołyńską) rubryki Przegląd międzynarodowy (podpisani wspólnym pseudonimem Mateusz Saliski). Artykuły i tłumaczenia ogłaszał m.in. w „Pielęgniarce” (1950-54), „Wsi” (1950-51), „Głosie Pracy” (1952-54), „Położnej” (1953-56), „Orce” (1957-58, 1961; w 1957 członek kolegium redakcyjnego). W 1961 z powodu choroby zakończył pracę etatową i udał się w półroczną podróż po Brazylii. W 1965 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Należał do Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, był członkiem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Brazylijskiej (skarbnik), członkiem prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną Polonia (przewodniczący Komisji Ameryki Łacińskiej i członek Komisji Szkolnej); z upoważnienia Towarzystwa Wiedzy Powszechnej zorganizował około 200 odczytów i wieczorów autorskich poświęconych popularyzacji wiedzy o Brazylii i Polonii brazylijskiej. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970). Zmarł 25 lipca 1971 w Warszawie.