BIO

Urodzony 26 lutego 1887 w Kamionce Strumiłowej w Małopolsce Wschodniej; syn Dionizego Grabińskiego, sędziego powiatowego, i Eugenii z Czupków. Uczęszczał do gimnazjum w Samborze, a od 1898 do V Gimnazjum we Lwowie, gdzie zamieszkał wraz z rodziną po śmierci ojca. W 1905 uzyskał świadectwo dojrzałości i rozpoczął studia z zakresu filologii polskiej i klasycznej na Uniwersytecie Lwowskim. Debiutował w 1908 opowiadaniem pt. Szalona zagroda, ogłoszonym w piśmie „Nasz Kraj” (nr 4; pod pseudonimem Stefan Żalny). W 1910 otrzymał absolutorium i został nauczycielem w IV Gimnazjum we Lwowie; okresowo pracował również w innych szkołach lwowskich. W 1911 zdał państwowy egzamin nauczycielski. Po wybuchu I wojny światowej, ewakuowany wraz z grupą ludności Galicji Wschodniej, przez rok przebywał w Wiedniu, gdzie wykładał w gimnazjum polskim. W 1915 powrócił do Lwowa i do pracy w IV Gimnazjum. W 1917 ożenił się z Kazimierą Korwin Gąsiorowską, nauczycielką muzyki. Zamieszkał w Przemyślu, gdzie uczył w I Męskim Gimnazjum Państwowym. W 1921 (po rozstaniu z żoną) przeprowadził się do Lwowa i pracował jako polonista w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim. Równocześnie rozwijał twórczość literacką; publikował nowele fantastyczne, powieści, rzadziej artykuły krytycznoliterackie i recenzje m.in. w „Maskach” (1918-19), „Robotniku” (1920-22), „Tygodniku Ilustrowanym” (1920-21), „Kurierze Lwowskim” (1921-22, 1926), „Słowie Polskim” (1921-23), „Głosie Literackim” (1928-29), „Lwowskich Wiadomościach Muzycznych i Literackich” (1928-31). Pisał także scenariusze filmowe. W 1927 odbył kilkutygodniową podróż do Włoch, a w 1929 do Rumunii. W 1931 otrzymał nagrodę literacką miasta Lwowa im. K. Ujejskiego. W tymże roku z powodu nasilenia gruźlicy płuc przeszedł na wcześniejszą emeryturę i zamieszkał w Brzuchowicach pod Lwowem. W 1934 na skutek pogarszających się warunków materialnych, powrócił do Lwowa, gdzie zmarł 12 listopada 1936; pochowany tamże na Cmentarzu Janowskim.

Twórczość

1. Z wyjątków. W pomrokach wiary. [Opowiadania]. Lwów: Nakład autora 1909, 111 s.

Autor podpisany: Stefan Żalny.

Zawartość

Z wyjątków: Puszczyk; Wampir; Szalona zagroda. — W pomrokach wiary: Pomsta ziemi; Klątwa; Podzwonne.

2. Na wzgórzu róż. Nowele. Kraków: J. Czernecki [1918], 118 s.

Zawartość

Na wzgórzu róż; Szalona zagroda [poz. ]; Po stycznej; Zez; Cień; W willi nad morzem [por. poz. ].

Adaptacje

radiowe

opowiadania W willi nad morzem: A. Nebelski. Polskie Radio 1984.

filmowe

pt. Nikt nie jest winien. Adaptacja: R. Zatorski. Ekranizacja 1988.

3. Demon ruchu. Nowele. Warszawa, Kraków: J. Czernecki [1919], 202 s. Wyd. nast.: wyd. 2 zmienione i powiększone. Przedmowa: J. Jedlicz. Lwów: Lektor 1922, VIII, 182 s; [wyd. 3] Posłowie: K. Varga. Warszawa: Lampa i Iskra Boża 1999, 143 s.

Tomik dedykowany Karolowi Irzykowskiemu.

Zawartość

Maszynista Grot; Błędny pociąg. (Legenda kolejowa); Demon ruchu; Smoluch; Wieczny pasażer; W przedziale; Sygnały; Ślepy tor; Ultima Thule. — W wyd. 2 nadto: Głucha przestrzeń. (Ballada kolejowa); Fałszywy alarm; Dziwna stacja. (Fantazja przyszłości). — W wyd. 3 nadto: Engramy Szatery.

Adaptacje

radiowe

opowiadania Ślepy tor: Adaptacja: R. Niewiarowicz. Polskie Radio 1931.
noweli Ślepy tor: Adaptacja: K. Nowicka. Polskie Radio 1967.
nowel: Sygnały, Demon ruchu, Smoluch pt. Opowieści kolejarzy. Adaptacja: Z. Zawadzka. Polskie Radio 1981.

telewizyjne

noweli Ślepy tor: Adaptacja: K.T. Teoplitz. Telewizja Polska 1967.

4. Szalony pątnik. [Opowiadania]. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza [1920], 186 s.

Zawartość

Szary pokój; Nocleg; Znak; Problemat Czelawy; Saturnin Sektor; Kruk; Osada dymów; Wezbranie; Dziedzina.

Adaptacje

radiowe

pt. Tajemnica profesora Czelawy. Adaptacja: M. Ciesielska-Mąkowa. Polskie Radio 1970.

telewizyjne

pt. Problemat profesora Czelawy. Telewizja Polska 1985.

5. Willa nad morzem. Dramat w 3 aktach. Prapremiera: Warszawa, Teatr Mały 1920. Wyd. pt. Ciemne siły. (Willa nad morzem). Dramat w 3 aktach. [Współwyd. z:] M. Czykowska z Grabińskich: Życia mego kwiat. Poezje. (Wydanie pośmiertne). Przemyśl: Wydawnictwo Polskiej Książnicy Naukowej 1921, s. 1-96. Por. poz. .

Przekłady

czeski

B. Vdra. Ok. 1927. Rękopis. [Informacja: A. Hutnikiewicz: Twórczość literacka Stefana Grabińskiego. Toruń 1959 s. 99].

6. Zaduszki. Trylogia dramatyczna. Prapremiera: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1921.

Rękopis w archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie.
Cz. 1. Sen Krysty. (Misterium zaduszne). Druk Kurier Lwowski 1921 nr 256, 262; Cz. 2. Strzygoń. Klechda zaduszna; Cz. 3. W Dzień Zaduszny. Sztuka w 1 akcie.

7. Księga ognia. Nowele. Łódź: Księgarnia Polska [1922], 147 s.

Zawartość

Czerwona Magda; Biały wyrak. (Gawęda kominiarska); Zemsta żywiołaków. (Legenda strażacka); Pożarowisko; Pirotechnik; Gebrowie; Muzeum dusz czyśćcowych; Płomienne gody; Zielone Świątki.

Adaptacje

radiowe

noweli Biały wrak: Radio 1987.

telewizyjne

noweli Pożarowisko. Adaptacja: K.T. Toeplitz. Telewizja Polska 1968.

8. Niesamowita opowieść. (Wybór nowel). Lwów: Wydawnictwo Dzieł Pogodnych 1922 [antydatowane 1921], 165 s.

Zawartość

Kochanka Szamoty. (Kartki ze znalezionego pamiętnika); Podzwonne [poz. ]; Zez [poz. ]; W domu Sary; Szalona zagroda [poz. ]; Przed drogą daleką. (Urywki z pamiętnika W. Lasoty); Na tropie; Spojrzenie.

Adaptacje

radiowe

Radio 2004.

filmowe

noweli pt. Kochanka Szamoty. Scenariusz: L. Trystan. Ekranizacja 1927.

telewizyjne

noweli W domu Sary: Scenariusz: Z. Lech. Telewizja Polska 1985.

9. Salamandra. Powieść fantastyczna. Poznań, Lwów: Wydawnictwo Polskie [1924], 161 s. Przedruk zob. poz. .

Adaptacje

radiowe

H. Rozen. Polskie Radio 1981.

10. Cień Bafometa. Powieść fantastyczna. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1926 [antydatowane 1925], 194 s.

Przekłady

niemiecki

Der Schatten des Satans. [Przeł.] Ch. Eckert. Berlin 1989.

11. Larwy. Dramat fantastyczny w 3 aktach. Powst. ok. 1926.

Pierwotny tytuł: Manowiec. Rękopis w archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie.

12. Fantastyczny manowiec. [Dramat filmowy w 10 aktach]. Powst. ok. 1927.

Informacja: A. Hutnikiewicz: Twórczość literacka Stefana Grabińskiego. Toruń 1959 s. 100.

13. Klasztor i morze. Powieść. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka 1928, 222 s.

14. Namiętność. (L'Appassionata). Opowieść wenecka. Warszawa: Renaissance-Universum 1930, 187 s.

Zawartość

Namiętność. (L'Appassionata). Opowieść wenecka; Przypadek; Pojednanie; Zmora; Projekcje; Strych.

15. Wyspa Itongo. Powieść fantastyczno-egzotyczna. „Wiek Nowy1930 nr 8828-8861, 1931 nr 8863-8939 (z przerwami). Wyd. osobne z podtytułem Powieść. Warszawa: F. Hoesick 1936 [antydatowane 1935], 318 s. Przedruk zob. poz. .

Cz. 1. Syn kowala; Cz. 2. Król Czandaura.

16. Motywy docenta Ponowy. Powieść. Powst. ok. 1936.

Informacja: A. Hutnikiewicz: Twórczość literacka Stefana Grabińskiego. Toruń 1959 s. 468.

Zawartość

Cz. 1. Z Jadwigą; Cz. 2. Schadzka o zmroku [nie ukończona].

17. Niesamowite opowieści. Wybór i oprac.: J. Wilhelmi. Warszawa: Czytelnik 1958, 291 s. Wyd. nast.: Posłowie: S. Lem. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975, 353 s.

Zawartość

K. Irzykowski: Magik niesamowitości. — Z poz. : Błędny pociąg. (Legenda kolejowa); Demon ruchu; Smoluch; Sygnały; Ultima Thule, — z poz. : Szary pokój; Nocleg; Znak; Problemat Czelawy; Saturnin Sektor; Osada dymów; Dziedzina, — z poz. : Czerwona Magda; Biały wyrak. (Gawęda kominiarska); Zemsta żywiołaków. (Legenda strażacka); Pożarowisko; Muzeum dusz czyśćcowych, — z poz. : Kochanka Szamoty. (Kartki ze znalezionego pamiętnika); Zez; W domu Sary; Przed drogą daleką. (Urywki z pamiętnika W. Lasoty); Na tropie; Spojrzenie. — W wyd. z 1975 dodano nowele: Maszynista Grot [poz. ] i Szalona zagroda [poz. ].

18. Utwory wybrane. Wybór, wstęp i komentarz: A. Hutnikiewicz. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1980.

T. 1. Nowele. Oprac. tekstu i nota wydawcy: B. Górska. 609 s.

Zawartość

Z poz. 2: Po stycznej; Zez; W willi nad morzem, — z poz. : Głucha przestrzeń. (Ballada kolejowa); Smoluch; Fałszywy alarm; Demon ruchu; Maszynista Grot; Sygnały; Dziwna stacja. (Fantazja przyszłości); Błędny pociąg. (Legenda kolejowa); Ślepy tor; Ultima Thule, — z poz. : Szary pokój; Problemat Czelawy; Saturnin Sektor; Dziedzina, — z poz. : Czerwona Magda; Biały wyrak. (Gawęda kominiarska); Pożarowisko; Gebrowie; Muzeum dusz czyśćcowych; Płomienne gody, — z poz. : Kochanka Szamoty. (Kartki ze znalezionego pamiętnika); W domu Sary; Przed drogą daleką. (Urywki z pamiętnika W. Lasoty); Na tropie; Spojrzenie, — z poz. : Namiętność. (L'Appassionata. Opowieść wenecka); Przypadek; Projekcje. — Z utworów rozproszonych: Czad; Nietykalny. (Wyjątki z pamiętnika A. Krońty); Świadek Materna.

T. 2. Salamandra; Cień Bafometa. [Oprac. tekstu i nota wydawcy: Z. Górzyna]. 293 s. Zob. poz. , .

T. 3. Wyspa Itongo. Powieść. [Oprac. tekstu i nota wydawcy: B. Stanowska-Cichoń]. 203 s. Zob. poz. .

19. Niesamowite opowieści. T. 1-2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry 1981, 48 + 50 s.

Zawartość

T. 1: Znak [poz. ], — z poz. : Czerwona Magda; Muzeum dusz czyśćcowych, — z poz. : Kochanka Szamoty. (Kartki ze znalezionego pamiętnika); W domu Sary; Na tropie; Przed drogą daleką. (Urywki z pamiętnika W. Lasoty). — T. 2: z poz. : Demon ruchu; Ultima Thule, — z poz. : Problemat Czelawy; Dziedzina, — z poz. : Zemsta żywiołaków. (Legenda strażacka); Pożarowisko; Biały wyrak. (Gawęda kominiarska).

Wybory utworów literackich w przekładach

angielski

The dark domain. [Przeł. i wstęp:] M. Lipinski. [Posłowie:] M. Johnson. Sawtry; Dedalus; New York 1993.

niemiecki

Das Abstellgleis. Unheimliche Geschichten. [Przeł.] K. Staemmler. Frankfurt am Main 1971.
Dunst und andere unheimliche Geschichten. [Przeł.] K. Staemmler. Frankfurt am Main 1974.
Das Abstellgleis und andere Erzählungen. [Przeł.] K. Staemmler. Frankfurt am Main 1978, wyd. 2 tamże 1981.
Das graue Zimmer. Unheimliche Geschichten. [Przeł.] Ch. Eckert, K. Kelm. Berlin 1985, wyd. 2 tamże 1987.
Dunst und andere unheimliche Geschichten. [Posłowie:] M. Wydmuch. [Przeł.] K. Staemmler. Frankfurt am Main 1989.

Adaptacje twórczości autora

Demon ruchu”, czyli teatr grozy. Scenariusz: A. Wełmiński. Wystawienie: Bydgoszcz, Teatr Polski 1996.

Prace redakcyjne

1. M. Czaykowska z Grabińskich: Życia mojego kwiat. Poezje. (Wydanie pośmiertne). Oprac. i wstęp: S. Grabiński. Współwyd. z: S. Grabiński: Ciemne siły [poz. 5]. Przemyśl: Wydawnictwo Polskiej Książnicy Naukowej 1921, s. 97-128.

Omówienia i recenzje

Autor o sobie

S. Grabiński: Z mojej pracowni. (Opowieść o „Maszyniście Grocie”. Dzieje noweli. Przyczynek do psychologii tworzenia). Skamander 1920 z. 2, przedruk: „Fantastyka” 1984 nr 6.
S. Grabiński: Wyznania. Polonia 1926 nr 141.

Wywiady

Polonia 1929 nr 1879.
• Rozm. Kw. Głos Literacki 1929 nr 22.

Słowniki i bibliografie

Polski słownik biograficzny. T. 8 cz. 3. Wrocław 1960 (A. Hutnikiewicz).
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
A. Niewiadowski: Grabiński Stefan. W: A. Niewiadowski, A. Smuszkiewicz: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań 1990.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (A. Hutnikiewicz).

Ogólne

Książki

A. Hutnikiewicz: Twórczość literacka Stefana Grabińskiego: 1887-1936. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1959, 481 s.
B. Zwolińska: Wampiryzm w literaturze romantycznej i postromantycznej. Na przykładzie „Opowieści niesamowitych” Edgara Allana Poego, „Poganki” Narcyzy Żmichowskiej oraz opowiadań Stefana Grabińskiego. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2002, 281 s. [dot. głównie opowiadań: Kochanka Szamoty; W domu Sary; Czarna Wólka; Engramy Szatery].

Artykuły

J. Brzostowska: O twórczości Stefana Grabińskiego. Pamiętnik Warszawski 1931 z. 10/12.
J. Jedlicz: Stefan Grabiński. Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie 1931 nr 67.
T. Terlecki: Stefan Grabiński. Pierwszy fantastyk polski. Droga 1932 nr 9.
J. Brzostowska: Po zgonie Stefana Grabińskiego. Droga 1937 nr 12.
K. Irzykowski: Żeglarz po morzu ciemności. (Wspomnienie o Stefanie Grabińskim). Prosto z Mostu 1937 nr 4.
A. Hutnikiewicz: O Stefanie Grabińskim. Tygodnik Powszechny 1951 nr 50.
J.E. Płomieński: Suweren polskiej fantastyki literackiej. W tegoż: Twórcy bez masek. Warszawa 1956.
Z. Irzyk: Pisarz smutku i niesamowitości. Rzecz o Stefanie Grabińskim. Kierunki 1957 nr 39.
R. Pollak: Ze wspomnień o Stefanie Grabińskim. W: Księga pamiątkowa ku czci Konrada Górskiego. Toruń 1967, przedruk w: Z dziejów kultury i literatury ziemi przemyskiej. Przemyśl 1969.
A. Hutnikiewicz: Stefan Grabiński czyli Jak się pisze „dreszczowce. W: Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Sylwetki. Warszawa 1972.
J. Olszak: Czytając Grabińskiego. Rocznik Przemyski 1976/1977 t. 17/18.
M. Adamiec: Cień wielkiej tajemnicy. (Rzecz o powieściach Stefana Grabińskiego). Twórczość 1982 nr 7.
A. Smuszkiewicz: W kręgu mediumizmu i parapsychologii. W tegoż: Zaczarowana gra. Poznań 1982.
B. Bakuła: Ponura igraszka fantazji” czyli dyskurs autotematyczny w „Dziedzinie” Stefana Grabińskiego. Ruch Literacki 1986 nr 6.
J. Olszak: Czytając Grabińskiego. W tegoż: Spotkania przemyskie. Przemyśl 1988.
G. Filip: Fantastyka i zło. Przykład Grabińskiego. Fantastyka 1989 nr 10.
L. Baranienkowa: Żywioły ruchu i ognia w nowelach Stefana Grabińskiego. W: Od strony Kresów. Kraków 1994.
M. Adamiec: Cień wielkiej tajemnicy...” Rzecz o powieściach Stefana Grabińskiego. W tegoż: Cień wielkiej tajemnicy... Gdańsk 1995.
M. Kika-Koj: Demoniczne kobiety Stefana Grabińskiego. Fa-Art 1996 nr 4.
W. Dubowik: W kręgu niesamowitych opowieści Stefana Grabińskiego. W tegoż: Fantastyka w literaturze polskiej. Bydgoszcz 1999.
M. Osiejuk: Gra ze strachem” w nowelach Stefana Grabińskiego. W: Literackie Kresy i bezkresy. Szczecin 2000.
T. Sławek: Demon Grabińskiego. Próba fenomenologii kolei żelaznych. W: Z problemów literatury i kultury XX wieku. Katowice 2000.
D. Zając: Droga a polimorfizm bytu w nowelistyce Stefana Grabińskiego. Kwartalnik Opolski 2003 nr 1.
K. Kłosińska: Stefana Grabińskiego „Kochanka Szamoty”, czyli o tym, jak mężczyzna rodzi kobietę. W tejże: Fantazmaty. Grabiński — Prus — Zapolska. Katowice 2004.
R.K. Zawadzki: Reminiscencje antyczne w twórczości Stefana Grabińskiego. Rocznik Przemyski 2004 z. 3.
J. Kolanowski: O Stefanie Grabińskim. Oprac. T. Pudłocki. Rocznik Przemyski 2005 z. 3.
T. Pudłocki: Przemyski okres w życiu Stefana Grabińskiego. Rocznik Przemyski 2006 z. 3.

Na wzgórzu róż

K. Irzykowski: Fantastyka. Maski 1918 z. 32, 33, przedruk w tegoż: Walka o treść. Warszawa 1929, Pisma. [T. 3]. Kraków 1976; w: „Fantastyka” 1983 nr 2.

Demon ruchu

M. Kochanowski: Uwagi o kompozycji „Demona ruchu” Stefana Grabińskiego. W: Cykl literacki w Polsce. Białystok 2001.
W. Tomasik: Grabiński i „Demon ruchu. W tegoż: Ikona nowoczesności. Wrocław 2007.

Willa nad morzem

T. Boy-Żeleński. W tegoż: Flirt z Melpomeną. (Wieczór drugi). Warszawa [1921].
A. Główczewski: Zapomniany dramat fantastyczny. (O „Ciemnych siłach” Stefana Grabińskiego). W: Fantastyka, fantastyczność, fantazmaty. Gdańsk 1994.

Zaduszki

T. Boy-Żeleński. W tegoż: Flirt z Melpomeną. I inne flirciki. (Wieczór trzeci). Kraków 1922.
A. Hutnikiewicz: Strzygoń” Stefana Grabińskiego. Kartka z dziejów upiora w literaturze polskiej. W: Kultura, literatura, folklor. Warszawa 1988 [dot. Cz. 2 Strzygoń].

Niesamowita opowieść

A. Hutnikiewicz: Stefan Grabiński i jego „Niesamowita opowieść. W: Z dziejów kultury i literatury ziemi przemyskiej. Przemyśl 1969, przedruk w: A. Hutnikiewicz: Portrety i szkice literackie. Warszawa 1976.
A. Stoff: Sześć „Spojrzeń” Stefana Grabińskiego. W: Od Kochanowskiego do Różewicza. Warszawa 1988 [dot. Spojrzenie].
R. Preus: Parapsychologia na usługach literatury. „Kochanka Szamoty” Stefana Grabińskiego. W: Wyobraźnia stwarzająca. Bydgoszcz 1994.

Salamandra

K. Irzykowski: Powieść Grabińskiego. Wiadomości Literackie 1924 nr 24.

Cień Bafometa

K. Irzykowski: Krytyków swoich pod pręgierz stawia Grabiński. Wiadomości Literackie 1926 nr 15.
J.E. Płomieński: Cień Bafometa. Klasztor i morze. W tegoż: Szukanie współczesności. Warszawa 1934 [dot. też: Klasztor i morze].

Klasztor i morze

J.E. Płomieński: Cień Bafometa. Klasztor i morze. W tegoż: Szukanie współczesności. Warszawa 1934 [dot. też: Cień Bafometa].
J. Kucharski: Klasztor i morze. Nadmorska powieść Stefana Grabińskiego. Rocznik Gdański 1979 z. 2.

Niesamowite opowieści

J. Trznadel: Niesamowita opowieść. Nowa Kultura 1958 nr 49.

Utwory wybrane

J. Kamiński: Grafomania tragiczna. Literatura 1980 nr 44.
M. Wydmuch: Fantastyczna prowincja. Nowe Książki 1980 nr 17.
J. Wyka: Literatura i upiory. Twórczość 1981 nr 5.
A. Madyda: Czad” Stefana Grabińskiego, czyli kłopoty z płcią kulturową. W: Polska literatura fantastyczna. Toruń 2005 [dot. Czad. T. 1. Nowele].