BIO
Urodzony 15 maja 1890 w Suchej Beskidzkiej; syn Walerego Goetla, pracownika kolejowego, i Julii z Koehlerów. Uczył się w gimnazjach krakowskich, a także w Szkole Kadetów we Lwowie. Ukończywszy w 1908 gimnazjum realne w Krakowie, studiował do 1912 architekturę na politechnice w Wiedniu. Uczestniczył w działalności organizacji młodzieży akademickiej Spójnia, Promień, Filarecja, należał także do Związku Strzeleckiego. Debiutował w 1911 opowiadaniem W Buczynowej Turni, opublikowanym w „Taterniku” (nr 1); w piśmie tym ogłaszał także w latach następnych. W 1912 zamieszkał w Warszawie. Po wybuchu wojny w 1914 jako poddany austriacki został internowany, a następnie deportowany do Taszkentu, gdzie przez kilka lat był na robotach przymusowych i pracował jako nadzorca przy budowie dróg i mostów. Zwolniony dzięki interwencji Komitetu Obywatelskiego, pozostawał pod nadzorem policji. Po wybuchu rewolucji 1917 został zmobilizowany do oddziałów technicznych Armii Czerwonej. Zorganizował w Taszkencie komórkę Polskiej Partii Socjalistycznej (Frakcji Rewolucyjnej) i jako jej przewodniczący wszedł w skład Taszkenckiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. W 1920 został wysłany do prowadzenia robót w pobliżu granicy perskiej, skąd wraz z żoną i córką uciekł w 1921 przez Persję i Indie do kraju. W 1921-25 pracował w Akademii Górniczej w Krakowie, pełniąc funkcję sekretarza. W 1922-26 redagował krakowski „Przegląd Sportowy”. W 1925 zamieszkał na stałe w Warszawie i objął redakcję miesięcznika „Naokoło świata” (1925-26). Publikował m.in. w czasopismach: „Kurier Warszawski” (1925-29), „Wiadomości Literackie” (1928-36), „Gazeta Polska” (1932-39), „Kurier Poranny” (1934-37). W 1927-33 był prezesem Polskiego PEN Clubu. Odbył podróże zagraniczne do Egiptu (1926), Islandii (1927), Indii (1931-32). W 1932, a następnie w 1939 został wybrany na prezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1935 otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury (PAL), a w 1936 został członkiem PAL. W 1937 redagował przez dwa miesiące pismo „Kurier Poranny”. Po wybuchu II wojny światowej był we wrześniu 1939 kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności Warszawy. Podczas okupacji niemieckiej pracował w Zarządzie Stołówki Rady Głównej Opiekuńczej, zwanej Kuchnią Literacką. Był jednym z nielicznych pisarzy polskich, którzy poddali się rejestracji w hitlerowskim Propagandaamt w Warszawie. Brał czynny udział w konspiracyjnym życiu kulturalnym; pisywał do czasopism Obozu Polski Walczącej, a w 1943-44 redagował przy współudziale Wilama Horzycy konspiracyjny miesięcznik „Nurt”, poświęcony sprawom piśmiennictwa i kultury narodowej. Kontynuował pracę literacką, pracując m.in. nad dramatem Na tle września 1939 i zakończeniem powieści Anakonda. W 1943, w porozumieniu z Delegaturą Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj uczestniczył w delegacji, która z inicjatywy władz niemieckich wyjechała do Katynia po odkryciu grobów polskich oficerów. Po upadku powstania warszawskiego udał się do Krakowa. Po wojnie, w związku z oskarżeniem go o kolaborację z okupantem, poszukiwany był listami gończymi. W grudniu 1945, posługując się holenderskim paszportem wyjechał nielegalnie przez Czechosłowację i Niemcy do Włoch, gdzie został oficerem oświatowym 2. Korpusu Armii Polskiej. Od 1946 mieszkał w Londynie i kontynuował twórczość literacką, m.in. współpracując blisko z tygodnikiem „Wiadomości” (tu m.in. w 1958-59 cykl pt. Notatki literackie) oraz z pismem „Orzeł Biały”. W 1959 otrzymał nagrodę im. H. Naglerowej Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Zmarł 24 listopada 1960 w Londynie; w 2003 jego prochy zostały złożone na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.
Twórczość
1. Przez płonący Wschód. Wrażenia z podróży [z 80 ilustracjami]. Powst. 1921. Wyd. Warszawa: Biblioteka Polska [1923], 261 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 [1925], wyd. 3 1939.
2. Kar-Chat. Powieść. „Czas” 1922 nr 141-192. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff [1922], 196 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 [1927], wyd. 3 [1936], wyd. 4 1937; wyd. 4 [!] Buenos Aires: Składnica Książki Polskiej 1956; Warszawa: WEMA 1990.
Przekłady
angielski
czeski
francuski
włoski
3. Pątnik Karapeta; Kos na Pamirze; Komisja; Samson i Dalila. [Opowiadania]. Warszawa: Gebethner i Wolff [1923], 221 s. Wyd. 2 tamże 1930.
Przekłady
francuski
niemiecki
włoski
Adaptacje
radiowe
Wyd. osobne opowiadania Samson i Dalila. Warszawa: Rekontra* 1986, 68 s.
Wyd. nast. opowiadania Pątnik Karapeta zob. poz. ↑.
4. Z dnia na dzień. [Powieść]. „Tygodnik Ilustrowany” 1924 nr 1-26. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff 1926, 320 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1927, wyd. 3 1931; wyd. [4] Londyn: Orbis 1957. Por. poz. ↑.
Przekłady
angielski
czeski
estoński
francuski
niderlandzki
niemiecki
norweski
rosyjski
szwedzki
węgierski
włoski
5. Ludzkość. Dwa opowiadania. Warszawa: Klamkowski i Rajski; Kraków: Gebethner i Wolff [1925], 173 s. Wyd. 2 pomnożone pt. Ludzkość. (Trzy opowiadania). Warszawa: Gebethner i Wolff 1930, 236 s.
Zawartość
Przekłady
niemiecki
Wyd. osobne opowiadania Ludzkość. Warszawa: Gebethner i Wolff 1930, 43 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 [ok. 1930], wyd. 3 1937, wyd. 4 1938; Hanower: Polski Ośrodek Kulturalno-Artystyczny 1946, 15 s.
6. Egipt. [Reportaże i wspomnienia z podróży]. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum [1927], 234 s. Wyd. 2 Warszawa: Gebethner i Wolff 1930.
7. Humoreski. Warszawa: Gebethner i Wolff 1927, 249 s. Wyd. 2 Warszawa 1927.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
8. Wyspa na chmurnej Północy. [Reportaże z Indii]. „Tęcza” 1927 nr 1-6, 1928 nr 2-10. Wyd. osobne Warszawa, Kraków: Gebethner i Wolff 1928, 198 s.
9. O prawa społeczne literatury. (Mowa wygłoszona dnia 2 XI 1928 na Zjeździe Literatów w Wilnie). „Wiadomości Literackie” 1928 nr 46. Wyd. osobne Warszawa: Polski Klub Literacki (PEN Club), Sekcja Literatury Polskiej Klubu Artystycznego; Wł. Łazarski 1929, 27 s.
10. Samuel Zborowski. Sztuka w 6 odsłonach z prologiem i epilogiem. Prapremiera: Warszawa, Teatr Narodowy 1929. Wyd. osobne pt. Samuel Zborowski. (Rycerz na Podolu). Sztuka historyczna w 6 odsłonach z prologiem i epilogiem. Warszawa: Gebethner i Wolff 1929, 180 s.
Adaptacje
radiowe
11. Serce lodów. [Powieść]. „Tygodnik Ilustrowany” 1929 nr 1-47. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff 1930. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1930, wyd. 3 1930.
Nagrody
Przekłady
angielski
12. Z dnia na dzień. Scenariusz filmowy. [Współautor:] J. Lejtes. Ekranizacja 1929. Por. poz. ↑.
13. Król Nikodem. Groteska fantastyczna w 3 aktach. [Współautor:] R. Malczewski. Prapremiera: Lwów, Teatr Rozmaitości 1930. Druk „Dialog” 1991 nr 5/6.
14. Ułani, ułani, chłopcy malowani. Scenariusz filmowy. [Współautor:] B. Wieniawa-Długoszowski. Ekranizacja 1932.
15. Podróż do Indii. [Reportaże]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1933, 230 s.
Przekłady
francuski
16. Posąg wolności. [Utwór dramatyczny]. Druk fragmentu „Wiadomości Literackie” 1933 nr 55 s. 16-17.
17. Dzień wielkiej przygody. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1935.
18. Dziewczyna szuka miłości. Scenariusz filmowy. [Współautor:] A. Cwojdziński, W. Sieroszewski, T. Królikiewicz. Ekranizacja 1937.
19. Pątnik Karapeta; Cyprian Czyż. [Opowiadania]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1937, 101 s. Zob. poz. ↑, ↑.
20. Pod znakiem faszyzmu. [Eseje]. „Pion” 1938 nr 19-28. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1939 [właśc. 1938], 213 s.
Zawartość
21. Anakonda. Powieść. „Kronika Polski i Świata” 1939 nr 1-35 [nie dokończona]. Przedruk pt. Anakonda. (Powieść o Weiglu). „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1959 nr 260-309 [nie dokończona]. Wyd. osobne z podtytułem: Powieść. Londyn: B. Świderski 1964, 220 s.
Adaptacje
radiowe
22. Bogurodzica. Scenariusz filmowy. [Współautor:] E. Puchalski. Ekranizacja 1939.
23. Cyklon. [Powieść]. „Gazeta Polska” 1939 nr 39-93. Wyd. osobne Warszawa: Rój [1939], 328 s. Wyd. nast. Warszawa: WEMA 1991.
24. Kapitan Łuna. [Opowiadania]. Londyn, Rzym: Gryf 1947, 62 s.
Zawartość
25. Tatry. [Eseje]. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas” 1953, 85 s. [Wyd. 2] Gdańsk: Graf 1991.
Zawartość
26. Czasy wojny. [Wspomnienia]. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas” 1955, 276 s. Wyd. nast.: Gdańsk: Graf 1990; Kraków: Arcana 2005.
27. Odmłodzony Mr Gill. Sztuka w 3 aktach. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Londyn, Teatr Ognisko 1956. Druk „Dialog” 1996 nr 3 s. 5-32.
28. „Nie warto być małym”. Powieść. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas” 1959, 234 s.
29. Patrząc wstecz. Pamiętnik. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1966, 159 s. Wyd. z podtytułem: Wspomnienia. Wstęp: I. Sadowska. Oprac. tekstu: M. Urbański. [Wyd. 2] Kraków: Arcana [1998].
30. Dzieła wybrane. Pod red. K. Polechońskiego, I. Sadowskiej, M. Urbanowskiego. Kraków: Arcana 2004-2006.
T. 1. Pisma podróżnicze. Wybór, wstęp i oprac.: I. Sadowska. 2004, 215 s.
Zawartość
T. 2. Opowiadania. Wybór, wstęp i oprac.: K. Polechoński. 2005, 429 s.
T. 3. Czasy wojny. Wstęp: W. Bartoszewski. Oprac. przypisy, posłowie: M. Gałęzowski. 2005, 390 s. Zob. poz. ↑.
T. 4. Z dnia na dzień. 2005, 239 s. Zob. poz. ↑.
T. 5. Pisma polityczne „Pod znakiem faszyzmu” oraz szkice rozproszone 1921-1955. Wybór, wstęp i oprac.: M. Urbanowski. 2006, 405 s. Por. poz. ↑.
Adaptacje
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1957.