GIEDROYC Jerzy

Urodzony 27 lipca 1906 w Mińsku Litewskim; syn Ignacego Giedroycia, urzędnika w magistracie miasta stołecznego Warszawy, i Franciszki ze Starzyckich. Do szkół uczęszczał w Mińsku Litewskim, Moskwie, a od 1919 w Warszawie. W czasie wojny polsko-bolszewickiej służył ochotniczo jako telegrafista w Dowództwie Okręgu Generalnego w Warszawie. Po zdaniu w 1924 matury w Gimnazjum im. J. Zamoyskiego w Warszawie studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Równocześnie w 1927-29 pracował w Polskiej Agencji Telegraficznej. W czasie studiów brał czynny udział w działalności organizacji akademickich: w 1926 był prezesem Korporacji Patria i Koła Międzykorporacyjnego w Warszawie, pracował w dziale zagranicznym Naczelnego Komitetu Akademickiego Polskiego Związku Młodzieży Akademickiej, działał w organizacji akademickiej Myśl Mocarstwowa (1928-30). Po ukończeniu studiów w 1929 pracował jako referent prasowy i parlamentarny w Ministerstwie Rolnictwa, a od 1935 był naczelnikiem wydziału prezydialnego w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. W 1930-31 studiował na UW historię Ukrainy. Rozwijał działalność polityczną i publicystyczną. W 1930 redagował tygodnik „Dzień Akademicki” wydawany jako dodatek „Dnia Polskiego”; pismo to wkrótce zostało przekształcone w dwutygodnik „Bunt Młodych”, a w 1936 w tygodnik „Polityka” (ostatni numer ukazał się 4 września 1939). W 1933 był nadto redaktorem organu Akademickiego Związku Sportowego pt. „Akademicki Przegląd Sportowy” oraz bezpłatnego dodatku „Buntu Młodych” pt. „Akademik”. W 1931 ożenił się z Tatianą Szewcow (rozwód 1937). Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Rumunii, gdzie był kolejno sekretarzem osobistym ambasadora polskiego w Rumunii Rogera Raczyńskiego (od 20 września do listopada 1940), a następnie kierownikiem wydziału polskiego przy poselstwie chilijskim w Bukareszcie (od listopada do grudnia 1940), które po wyjeździe Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej (RP) z Rumunii objęło opiekę nad interesami polskimi. Wkrótce jednak został usunięty z poselstwa chilijskiego (które jak się okazało ściśle współpracowało z gestapo) i do marca 1941 współpracował z poselstwem angielskim, zajmując się sprawami polskimi w Rumunii. W marcu 1941 został wywieziony przez to poselstwo do Stambułu, gdzie zgłosił się do służby wojskowej i wyjechał do Palestyny. Służył w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich jako strzelec z cenzusem; uczestniczył w kampanii libijskiej i walkach w Tobruku. Po przybyciu 2. Korpusu na Bliski Wschód został przydzielony do Biura Propagandy 2. Korpusu jako kierownik Wydziału Czasopism i Wydawnictw Wojskowych. W styczniu 1944 mianowano go podporucznikiem czasu wojny. W czerwcu 1944 został przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Gallipoli (Włochy), a w marcu 1945 odkomenderowany do Ministerstwa Informacji Rządu RP w Londynie na stanowisko dyrektora departamentu europejskiego. Po półrocznym pobycie w Londynie wrócił do Rzymu, gdzie rozpoczął organizowanie Instytutu Literackiego (Casa Editrice Lettere). Od początku 1946 do lipca 1947 wydał (we własnej drukarni Oggi) 35 książek i w czerwcu 1947 pierwszy numer czasopisma „Kultura”, które w założeniu miało być kwartalnikiem. W październiku 1947 przeniósł wydawnictwo do Maisons Laffitte pod Paryżem i tam, przy współpracy Józefa Czapskiego oraz Zofii i Zygmunta Hertzów rozwinął rozległą działalność wydawniczą. Na przełomie 1947/48 postanowił wydawać „Kulturę” jako miesięcznik, którego stałymi współpracownikami zostali wybitni pisarze i publicyści emigracyjni: J. Czapski, Jerzy Stempowski (od 1948), Konstanty A. Jeleński (od 1950), Juliusz Mieroszewski (od 1950), Czesław Miłosz (od 1951), Witold Gombrowicz (od 1951), Gustaw Herling-Grudziński (od 1966) i inni. W 1950 wraz z Józefem Czapskim brał udział w Kongresie Wolności Kultury w Berlinie, a następnie współpracował z powstałą wówczas organizacją (o tej samej nazwie), która, gromadząc intelektualistów europejskich i amerykańskich, miała za zadanie przeciwstawiać się wpływom komunistycznym w kulturze. W 1953 rozpoczął wydawanie serii Biblioteka Kultury, obejmującej dzieła literackie oraz książki o charakterze politycznym i pamiętnikarskim, a w 1962 nadto półrocznika „Zeszyty Historyczne” (od 1972 kwartalnik), dotyczącego najnowszej historii Polski i krajów środkowoeuropejskich. Koncentrując się na pracy redakcyjnej, sam pisał niewiele i to głównie jako redaktor „Kultury”. Był członkiem kolegium redakcyjnego pisma rosyjskich dysydentów „Kontynent” oraz członkiem rady redakcyjnej ukraińskiego kwartalnika „Widnowa”. Uczestniczył w wielu podejmowanych na Zachodzie akcjach na rzecz wolności kultury. Od lat siedemdziesiątych udzielał poparcia opozycji demokratycznej w Polsce i podziemnemu ruchowi wydawniczemu, organizując zaopatrzenie w niezbędny sprzęt i fundusze. W 1974-80 komentował aktualne wydarzenia społeczno-polityczne na łamach „Kultury” w stałej rubryce Wydarzenia miesiąca (podpisany Redaktor K), której kontynuacją były rubryki Obserwatorium (1981-88) i Notatki Redaktora (od 1993). W 1981 prawa wydawnicze i autorskie Instytutu Literackiego przekazał Niezależnej Oficynie Wydawniczej w Warszawie, przyczyniając się do rozwoju ruchu wydawniczego poza cenzurą. Był inicjatorem i członkiem utworzonego na początku 1982 Funduszu Pomocy Niezależnej Literaturze i Nauce Polskiej. Zwalczany przez władze Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL), był obiektem ostrych napaści w prasie krajowej. Po zmianie sytuacji politycznej otrzymał w 1989 nagrodę Polskiego PEN Clubu za wybitne zasługi dla piśmiennictwa polskiego; nie przyjął przyznanego w następnym roku dyplomu ministra spraw zagranicznych RP za zasługi w upowszechnianiu kultury polskiej za granicą. W 1988 został wyróżniony Dolnośląską Nagrodą Solidarności. Otrzymał (odebrane w Paryżu) tytuły doktora honoris causa: Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1991), Katolickiego Uniwersytetu we Fryburgu (1996), Uniwersytetu Warszawskiego (1998), Uniwersytetu Wrocławskiego (1998), Uniwersytetu w Białymstoku (1998) oraz Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2000). W 1991 otrzymał tytuł honorowego członka Polskiego Towarzystwa Historycznego. Był laureatem nagrody im. św. Brata Alberta za całokształt działalności na rzecz wolnej kultury polskiej oraz pomoc udzieloną środowiskom literackim w okresie PRL (1993), nagrody Polski Oskar przyznawanej przez Polski Klub Biznesu w uznaniu wieloletnich dokonań i zasług w działalności publicystycznej i politycznej na rzecz ładu w Europie i polskiej racji stanu (1996), specjalnej nagrody historycznej „Polityki” za edycję „Zeszytów Historycznych” (1996), nagrody Złote Berło przyznanej przez Fundację Kultury Polskiej (1999). W 1997 otrzymał obywatelstwo Litwy. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Korony Rumuńskiej (1930), estońskim Orderem Białej Gwiazdy (1932), Krzyżem Kawalerskim Korony Belgijskiej (1938), francuskim Krzyżem Legii Honorowej (1938), francuskim Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej (1996) oraz litewskim Orderem Księcia Gedymina I klasy za specjalne zasługi dla kultury litewskiej (1998). Zmarł 14 września 2000 w Maisons Laffitte; pochowany na cmentarzu w Le Mesnil-le-Roi. Zgodnie z jego wolą miesięcznik „Kultura” przestał się ukazywać (ostatni numer, 637, wyszedł w październiku 2000).
W 1996 zostało utworzone Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu. Od jesieni 2001 dziennik „Rzeczpospolita” w porozumieniu z Instytutem Literackim przyznaje nagrodę honorową im. J. Giedroycia za działalność na rzecz polskiej racji stanu. W czerwcu 2005 patronat nad setną rocznicą urodzin J. Giedroycia objęła Rada Wykonawcza UNESCO. W dniu 29 lipca 2005 Sejm RP podjął uchwałę w sprawie ogłoszenia roku 2006 rokiem J. Giedroycia.