Gerson-Dąbrowska Maria

BIO

Urodzona 24 sierpnia 1869 w Warszawie; córka Wojciecha Gersona, artysty malarza, i Natalii z Frydrychów. Ukończyła Gimnazjum im. H. Czarneckiej w Warszawie i kurs wychowania przedszkolnego (1887). Uczyła się rysunku oraz malarstwa pod kierunkiem ojca i rzeźby u Hipolita Marczewskiego i Jana Wojdygi. W 1885 wyjechała do Paryża, gdzie studiowała rzeźbę i malarstwo w Académie Julian (1896-98). Po powrocie do kraju rozwijała zainteresowania sztukami plastycznymi; należała do Stowarzyszenia Artystek Polskich (od 1889), brała udział w wystawach, m.in. Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i w Salonie Krywulta w Warszawie, Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Krakowie oraz w pokazach we Lwowie, Paryżu i Wilnie. Była działaczką tajnego koła oświaty ludowej (ok. 1888-1914) i Związku Teatrów Ludowych (1901-39). W 1903 wyszła za mąż za Ignacego Dąbrowskiego, literata. W 1904 podjęła pracę jako nauczycielka rzeźby w szkole artystycznej dla kobiet A. Conti w Warszawie, nauczała także rysunku i historii w szkołach średnich, m.in. w Szkole Żeńskiej Jadwigi Sikorskiej (od 1918 Gimnazjum Żeńskie im. Królowej Jadwigi) w Warszawie. Zajmowała się popularyzacją sztuki, publikując prace z zakresu historii malarstwa i rzeźby, sztuki teatru oraz edukacji plastycznej. Równocześnie była autorką utworów dla dzieci i młodzieży; artykuły, opowiadania, wiersze i obrazki sceniczne zamieszczała m.in. w „Przyjacielu Dzieci” (1904-13; cykle artykułów pt. W krainie sztuki. Listy z podróży oraz Z dziejów sztuki), „Iskrach” (1923-28), „Płomyku” (1923-32), „Moim Pisemku” (1929-36), „Wychowaniu Przedszkolnym” (1930-38). Organizowała szkolne przedstawienia swoich sztuk (m.in. w Liceum im. Królowej Jadwigi w Warszawie). Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi. W czasie okupacji niemieckiej przebywała nadal w Warszawie, gdzie zmarła 24 stycznia 1942; pochowana tamże na Cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość

1. Łokietek w grotach Ojcowa. Obraz historyczny. „Przyjaciel Dzieci” 1910 nr 48-50. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1918, 19 s. Wyd. nast. łącznie z poz. ↑ pt. Łokietek w grotach Ojcowa; Kazimierz i Rokiczana, tamże 1924, 32 s.

2. Obrazki historyczne uscenizowane. Pierwodr. pt. Wanda; W piastowej chacie; Jagiełło pod Grunwaldem. „Przyjaciel Dzieci” 1910 nr 21-23, 25, 26, 43-47. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff 1911, 50 s.

3. Baśń o królowej Róży. Fantazja sceniczna w 3 odsłonach. „Przyjaciel Dzieci” 1911 nr 43-49, 51. Prapremiera: Warszawa, Teatr Polski 1913 [?]. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1914, 54 s. Wyd. 2 tamże 1924.

See Studies

4. Kazimierz i Rokiczana. [Obrazek sceniczny]. „Przyjaciel Dzieci” 1911 nr 3, 4. Wyd. osobne łącznie z poz. ↑ pt. Łokietek w grotach Ojcowa; Kazimierz i Rokiczana, Warszawa: M. Arct 1924, 32 s.

5. Legenda o królowej Kindze; Leszek Biały. Obraz historyczny. „Przyjaciel Dzieci” 1911 nr 21-23; 1912 nr 15-18. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1924, 36 s.

6. Wielcy artyści, ich życie i dzieła. Warszawa: Gebethner i Wolff [1911], 238 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1925, wyd. 2 [!] 1930; wyd. 3 rozszerzone Warszawa: Biblioteka Polska [1938].

Zawartość

Odrodzenie (Renesans): Wstęp; Leonardo da Vinci; Michał Anioł Buonarroti; Rafael Santi; Benvenuto Cellini; Tycjan; Koniec Odrodzenia. — Złote czasy sztuki niemieckiej: Wstęp; Albert Dürer; Cranach i Vischer; Hans Holbein. — Mistrze [!] Północy: Wstęp; Sztuka flamandzka; Rubens; Van Dyck; Jordaens i inni; Sztuka holenderska. Rembrandt; Inni mistrze sztuki holenderskiej. — Mistrze Południa: Wstęp; Ribera; Velasquez; Zurbaran i Cano; Murillo. — U nas: Wstęp; Wit Stwosz. — W wyd. 3 zmieniono m.in. częściowo tytulaturę rozdziałów i poszerzono ich treść; rozdział pt. „U nas” został zastąpiony rozdziałem: Innymi drogami: Wstęp; Bernard Palissy; Jakub Callot; Mikołaj Poussin; Le Brun; Laurain.

Przekłady

litewski

Dailes milžinai, jų gyvenimas ir darbai. [Tłum.] F. Maksimavičius. Cleveland [USA] 1927.

7. Żacy za Batorego. Obraz historyczny. „Przyjaciel Dzieci” 1911 nr 16-19. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1918, 24 s. Wyd. nast. łącznie z poz. ↑ pt. Żacy za Batorego; Pod murami Częstochowy. Obrazy historyczne, tamże 1924, 39 s.

8. Pod murami Częstochowy. [Obraz historyczny]. „Przyjaciel Dzieci” 1913 nr 34-38. Wyd. osobne łącznie z poz. ↑ pt. Żacy za Batorego; Pod murami Częstochowy. Obrazy historyczne. Warszawa: M. Arct 1924, 39 s.

9. Artur Grottger. Malarz Powstania. Odczyt. Warszawa: Księgarnia Ludowa J. Sikorskiej 1917, 27 s.

10. Laleczka z saskiej porcelany. Historia w 4 odsłonach. Prapremiera: teatralna: Warszawa, Teatr Polski 1917; radiowa: Polskie Radio 1930. Druk pt. Laleczka z saskiej porcelany. Historia jednej majowej nocy w 4 odsłonach. Warszawa: M. Arct 1928, 63 s.

See Studies

11. Racławickie kosy. Obraz sceniczny w 3 częściach. Warszawa: Księgarnia Ludowa 1917, 71 s. Wyd. nast. z prologiem: tamże 1917; wyd. 2 [!] Warszawa: Nasza Księgarnia. 1926, 109 s.

See Studies

12. Wybranieckie zuchy. Obraz historyczny z czasów Stefana Batorego w 3 częściach. Warszawa: Księgarnia Ludowa J. Sikorskiej 1917, 63 s.

13. Za co? Obrazek z życia unitów. Warszawa: Księgarnia Ludowa J. Sikorskiej 1917, 23 s.

14. Grottger. [Biografia]. Warszawa: Księgarnia Ludowa 1918, 83 s., 16 k. tablic.

15. Krewniak z Ameryki. Humoreska w 2 osłonach. Warszawa: Księgarnia Ludowa 1918, 42 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Nasza Księgarnia 1927, wyd. 3 tamże 1936.

See Studies

16. Majster Kiliński. Obraz sceniczny w 3 odsłonach. Warszawa: Księgarnia Ludowa J. Sikorskiej 1918, 30 s. Wyd. 2 Warszawa, Łódź: Nasza Księgarnia 1927.

See Studies

17. Święć się, święć się wieku młody... Humoreska sceniczna. Warszawa, Lublin: M. Arct 1918, 24 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1924; wyd. 3 Warszawa: I. Rzepecki [1937].

18. Polscy artyści. Ich życie i dzieła. Warszawa: Gebethner i Wolff 1926, 383 s. Wyd. 2 tamże 1930.

Zawartość

Przedmowa. — W zaraniu; W. Stwosz; J. Eleuter Siemiginowski; Sz. Czechowicz; D. Chodowiecki; M. Bacciarelli; F. Smuglewicz, A. Orłowski; J.F. Piwarski; J. Kossak; J. Simmler; F. Kostrzewski; W. Gerson; E. Andriolli; A. Grottger; J. Matejko; J.W. Brandt; H. Siemiradzki; Bracia Gierymscy; J. Chełmoński. — Rzeźbiarze. — Zakończenie.

19. Rogata dusza. Opowieść dla młodzieży. „Moje Pisemko” 1934 nr 44-49. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1936, 31 s.

20. Chłopiec z puszczy. Obrazek historyczny. Warszawa: M. Arct 1935, 31 s.

21. Onegdaj... Wczoraj... Dziś... Trzy obrazki sceniczne. Warszawa: Nasza Księgarnia 1935, 47 s.

22. Piosenki żołnierskie. Humoreska ludowa w 1 akcie. Warszawa: I. Rzepecki [1935], 31 s.

23. Lotnik zza morza. Humoreska w 3 odsłonach na jednej dekoracji. Warszawa: I. Rzepecki [1936], 45 s.

24. Włóczęga. Opowieść dla młodzieży. Warszawa: M. Arct 1937, 31 s.

Drobne utwory literackie

• * Obrazki sceniczne dla dzieci publikowane w czasopismach:.

• „Przyjaciel Dzieci”: Jadwiga. 1911 nr 6, 7; Urszulka. 1911 nr 11-14; Mistrz Twardowski. 1912 nr 22-25.

• „Płomyk”: O sierotce Marysi i dwunastu krasnoludkach. 1926 nr 27-31; Kurka z kokoszką. 1927 nr 20, 21; Pierwiosnek, 1927 nr 36, 37; Cudowna czepa. 1929 nr 223-26; Słoneczny poranek. 1930 nr 3; Święta Zofija pąki rozwija. 1931 nr 36; Dużo śmiechu. 1932 nr 6-13.

• „Wychowanie Przedszkolne”: Nieposłuszny cipuś. 1928 nr 9; Obłoczki wiosenne. 1930 nr 5; Podwieczorek u Myszki. 1930 nr 11; Bal grzybowy. 1932 nr 5; Isia i kwiatki. 1933 nr 3; W jesienny wieczór. 1933 nr 5; W lecie. 1933 nr 4; Kochany bałwanek. 1934 nr [?]; Dożynki. 1936 nr 4; Jak św. Mikołaj jechał na ziemię samolotem. 1936 nr 6; Na zielonej łące... 1936 nr 5.

• „Moje Pisemko”: Cicha noc. 1931 nr 51; Nie lubię czytać... 1931 nr 43, 44; Do czasu dzban wodę nosi. 1932 nr 14, 15; Nie mam czasu. 1932 nr 46; Zima przed sądem. 1934 nr 4, 5; Idziemy z Polski. 1935 nr 16.

• „Płomyczek”: Brudasy i czyścioszki. 1931 nr 29.

• „Słonko”: Marynarze. 1935 nr 3, 4; Już wiosna. 1936 nr 36.

Poradniki dla dzieci z zakresu plastyki, teatru i robót ręcznych

• Praktyczne wzorki rysunkowe do nauki i zabawy dzieci. Ułożyła M. Gerson. Seria 1 z. 1-4. Seria 2 z. 1-4. Warszawa: M. Arct 1901. Wyd. nast. tamże: [1920, 1922].

• Modelowanie z gliny i wosku jako nauka i zabawa. Oprac. M. Gerson-Dąbrowska. Warszawa: M. Arct 1906, 68 s. Wyd. nast. pt.: Modelowanie jako nauka i zabawa. Wyd. 2 przejrzane i poprawione tamże 1923.

• Program i metodyka rysunku dla ochron i szkół początkowych. Warszawa: M. Arct 1916, 63 s.

• Choinka polska. Warszawa: M. Arct 1919, 45 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1922, wyd. 3 1927, wyd. 4 1934 [antydatowane 1933].

• Obrazy żywe. Warszawa: Wydawnictwo Związku Teatrów Ludowych. Z zasiłku Ministerstwa Kultury i Sztuki 1920, 26 s.

• Ubiory teatralne. Warszawa: Wydawnictwo Związku Teatrów Ludowych 1922, 53 s. Wyd. 2 tamże 1927.

Przekłady i przeróbki

• F.T. Bullen: Wyprawa na połów wielorybów. [Powieść]. T. 1-2. Warszawa: Redakcja Gazety Polskiej 1900, 158 + 160 s.

Tłumaczka podpisana: M.G.

• Nasi przyjaciele. [Opowiadania]. Oprac. wg oryginału angielskiego przez [M. Gerson-Dąbrowską]. Warszawa: Skład główny w Księgarni Polskiej 1906, 129 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: [Drukarnia] W. Łazarski 1920; wyd. 3 z dodaniem wierszy autorów polskich Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia” 1928; wyd. 4 Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia” (Wydawnictwo Polskie) 1941; [wyd. 5] Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia” 1986.

Autorka opracowania podpisana: M.G. — W 1941 książkę wydaną konspiracyjnie opatrzono omyłkowo w prawdziwy adres wydawniczy, co spowodowało dochodzenia ze strony władz niemieckich [informacja: W. Chojnacki: Bibliografia zwartych druków konspiracyjnych wydanych pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945. Warszawa 1970].

• E. Carrington: Pomocnicy człowieka. [Opowiadania]. Według oryg. angielskiego oprac. [i przełożyła: M. Gerson-Dąbrowska]. Warszawa: Skład główny w Księgarni Polskiej J. Sikorskiej 1907, 109 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Księgarnia Ludowa J. Sikorskiej; wyd. 3 Warszawa: Skład główny Książnica Polska 1923.

Tłumaczka podpisana: M.G.

• Historia prawdziwa o Grzegorzu z Sanoka. Z powieści J.I. Kraszewskiego skróciła [M. Gerson-Dąbrowska]. Wyd. 2. Warszawa: [Drukarnia] J. Sikorski 1907, 68 s.

Autorka skrótu podpisana: M.G.D.

• E. Selous: Przymierze Tomcia ze zwierzętami. [Powieść]. Według 4 wydania angielskiego oprac. [M. Gerson-Dąbrowska]. Warszawa: Księgarnia Polska 1907, 146 s. Wyd. nast.: Warszawa: Księgarnia Ludowa 1920; wyd. 3 Warszawa: Nasza Księgarnia 1928 [antydatowane 1927].