BIO
Urodzony 17 stycznia 1921 we Lwowie; syn Jana Gerharda, prawnika, i Eugenii z domu Kuban. Do szkół uczęszczał we Lwowie (III Państwowego Liceum i Gimnazjum im. Króla Batorego we Lwowie[P]); w 1939 zdał maturę. Po kampanii wrześniowej przedostał się przez Rumunię, Jugosławię i Włochy do Francji, gdzie w październiku 1939 wstąpił do Wojska Polskiego. Ukończył szkołę podchorążych w Guer. Przydzielony do 1. Dywizji Grenadierów, brał udział w walkach na linii Maginota (maj-czerwiec 1940). Ranny, dostał się do niewoli niemieckiej. W styczniu 1941 zbiegł z obozu jenieckiego Stalag XVII-a w Kaysersteinbruch i przez Szwajcarię przedostał się do nie okupowanej części Francji. W kwietniu 1941 wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej. Brał udział we francuskim ruchu oporu jako członek organizacji Francs-Tireurs et Partisans Français; pełnił kolejno funkcje dowódcy Nadokręgu nr 35 (Pirenejskiego) i nr 25 (Północno-Wschodniego). Po wylądowaniu aliantów w Normandii i powstaniu paryskim w sierpniu 1944 został dowódcą batalionu w brygadzie płk. Fabiena w 1. Armii Francuskiej. Od stycznia do listopada 1945 był dowódcą 29. Zgrupowania Piechoty Polskiej przy 1. Armii Francuskiej. Jesienią 1945 powrócił do kraju i wstąpił do Wojska Polskiego. Od tegoż roku był członkiem Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej). W 1946-47 jako dowódca 34. Pułku Strzelców Budziszyńskich walczył w Bieszczadach przeciw oddziałom Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA; m.in. uczestniczył w boju stoczonym przez gen. Karola Świerczewskiego pod Jabłonką 28 marca 1947). Był trzykrotnie ranny. Debiutował w 1946 fragmentem powieści W oczach Niemców pt. Główna kwatera, zamieszczonym w „Tygodniku Powszechnym” (nr 2). W tymże roku rozpoczął szerszą działalność publicystyczną i literacką, publikując artykuły w prasie wojskowej, m.in. w „Myśli Wojskowej” (1945-51), „Polsce Zbrojnej” (1946-48) i „Żołnierzu Polskim” (1947), a także reportaże w „Przekroju” (1946; tu też pod pseudonimem Tadeusz Narbutowicz). Od 1947, po opuszczeniu stanowiska liniowego w stopniu pułkownika dyplomowanego, do 1950 studiował w Wyższej Akademii Sztabu Generalnego w Moskwie. Następnie pełnił służbę w Ministerstwie Obrony Narodowej. W 1952 został aresztowany i osadzony w więzieniu śledczym. Po zwolnieniu w listopadzie 1954 i rehabilitacji wystąpił z wojska i od grudnia 1954 pracował w redakcji zagranicznej Polskiej Agencji Prasowej (PAP), a następnie był korespondentem PAP w Brukseli (1958) i Paryżu (1959-63). Od 1956 rozwijał twórczość pisarską; reportaże, artykuły, prozę i tłumaczenia publikował m.in. w „Przekroju” (1956-66), „Żołnierzu Wolności” (1956-66), „Kulturze” (1964-68), „Polityce” (1965, 1967), „Życiu Literackim” (1966-67). Po powrocie do Warszawy w 1963 pracował w centrali PAP. We wrześniu 1964 objął stanowisko kierownika literackiego Zespołu Realizatorów Filmowych „Rytm”. W tymże roku został członkiem Związku Literatów Polskich. Od lutego 1965 pełnił funkcję redaktora naczelnego tygodnika „Forum” (tu też m.in. recenzje w 1966 pod pseudonimem Komentator). W 1969 został posłem na Sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Za działalność literacką otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia, m.in. w 1966 Nagrodę Państwową II stopnia w dziedzinie literatury. Odznaczony m.in. dwukrotnie Krzyżem Grunwaldu III klasy (1945), Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari (1946), Krzyżem Walecznych (1946) i Krzyżem Partyzanckim, Złotym Krzyżem Zasługi (1947), Krzyżem Kawalerskim (1945) i Krzyżem Oficerskim (1965) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł tragicznie, zamordowany 20 sierpnia 1971 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Twórczość
1. Kiedy byłem Wolnym Strzelcem. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952. [Inf. autora].
2. Grenadierzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957, 229 s.
3. Wojna i ja. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957, 653 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1959, wyd. 3 1965.
4. Łuny w Bieszczadach. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1959, 635 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1960, wyd. 3 t. 1-2 1962, wyd. 4 t. 1-2 1963, wyd. 5 t. 1-2 1964, wyd. 6 1967, wyd. 7 1968, wyd. 8 1969; wyd. 9 Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1973; wyd. 10 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1974; wyd. 10 [!] Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1977, tamże: wyd. 11 1980, wyd. 12 t. 1-2 1987.
Nagrody
Przekłady
czeski
niemiecki
Adaptacje
filmowe
5. Druga wojna światowa. Informator. 1939-1945. Oprac.: J. Gerhard, J. Lider, T. Rawski, S. Zaleski przy współpracy S. Komornickiego, W. Tuszyńskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1962, 712 s.
Przekłady
czeski
6. Czas generała. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1963, 521. Wyd. 2 tamże 1965. Por. poz. ↑.
7. Francuzi. [Szkice publicystyczne]. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1965, 179 s.
Zawartość
8. Zoolityka. [Szkic publicystyczny]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1965, 389 s.
Przekłady
słowacki
9. Nie ma El Dorado. [Opowiadania]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1966, 425 s. Wyd. 2 tamże 1969.
Zawartość
10. Niecierpliwość. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967, 465 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1968, wyd. 3 1986.
Przekłady
czeski
11. Zwycięstwo. [Powieść]. T. 1-3. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1968, 535 + 441 + 430 s. Wyd. 2 tamże 1970.
12. Sarabanda. Powieść. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970, 262 s.
13. Autopamflet. Warszawa: Czytelnik 1971, 408 s. Wyd. 2 tamże 1972.
14. Charles de Gaulle. [Monografia]. T. 1-2. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Książka i Wiedza” 1972, 454 + 465 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1972, wyd. 3 1975, wyd. 4 1978.
Przekłady
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1966.
