JAWORSKI Roman

Urodzony 21 czerwca 1883 we wsi Klicko pod Sanokiem (w majątku rodziny Lanckorońskich administrowanym przez jego dziadka, Adama Ładę-Bieńkowskiego); syn Franciszka Jaworskiego, inżyniera, i Marii z Bieńkowskich. Uczęszczał do niemieckojęzycznego Gimnazjum Klasycznego im. Arcyksięcia Rudolfa w Brodach, w którym w 1901 zdał maturę. Następnie podjął studia z zakresu germanistyki na Uniwersytecie Lwowskim, a od 1902 kontynuował je na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie. Debiutował w 1903 wierszem pt. Śpiew o czujnej duszy (z cyklu Z wolnych śpiewów), zamieszczonym na łamach studenckiego dwutygodnika „Przyszłość” (nr 1), którego był współtwórcą, a potem współpracownikiem (do zawieszenia pisma w czerwcu 1903). W 1904 ogłosił w „Nowym Słowie” (nr 13/14) pierwszą recenzję, która dotyczyła poematu Adama Znamirowskiego pt. Śmierć; jako prozaik debiutował w 1905 opowiadaniem pt. Miał iść..., opublikowanym w piśmie „Krytyka” (t. 2 z. 8); w następnych latach drukował utwory także m.in. w „Naszym Kraju” (1907-08). W połowie 1904 przerwał studia i został guwernerem synów księcia Leona Lubomirskiego w Podniestrzanach; towarzysząc starszemu z nich, Aleksandrowi, odbył podróż po Europie, Azji Mniejszej i Afryce Północnej. Około 1907 powrócił do Krakowa i wznowił studia na UJ. Brał udział w życiu literackim i artystycznym, utrzymywał kontakty m.in. z Witoldem Wojtkiewiczem (ilustratorem jego opowiadań) oraz Leonem Chwistkiem, Stanisławem Miłaszewskim, Antonim Potockim, Stanisławem Ignacym Witkiewiczem. W tym czasie zaczął chorować i skarżyć się na objawy neurastenii oraz nawroty depresji; wielokrotnie (choć krótkotrwale) przebywał w ciągu następnych lat w szpitalach i sanatoriach. Latem 1908 pracował jako nauczyciel domowy dzieci Adama Znanieckiego w Łąkocinie na Kujawach. Od jesieni tegoż roku uczył (jako zastępca nauczyciela) języka francuskiego w krakowskim III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego. W 1909 ożenił się ze Stefanią Klemensiewicz, wówczas studentką germanistyki (separacja w 1914). W następnym roku uzyskał służbowe przeniesienie do Lwowa i prowadził lekcje języka niemieckiego w tamtejszym III Gimnazjum im. Franciszka Józefa. Pracę pedagogiczną łączył ze staraniami o zakończenie studiów na Uniwersytecie Lwowskim; przygotowywał rozprawę doktorską poświęconą dramaturgii Ottona Ludwiga pt. Ludwigs polemik gegen Schiller, do jej obrony jednak nie przystąpił. Nadal uczestniczył czynnie w życiu literackim; wespół z żoną założył w 1911 tzw. Klub Konstrukcjonalistów, którego członkowie (Roman Zrębowicz, Mieczysław Rettinger, Piotr Dunin-Borkowski) spotykali się i wymieniali poglądy o sztuce w Kawiarni Szkockiej we Lwowie. Od połowy 1912, po rezygnacji z nauczania w szkole, zajmował się wyłącznie pracą literacką i dziennikarską; opowiadania i artykuły publikował m.in. w „Widnokręgach” (1911) i sporadycznie w „Gazecie Wieczornej” (1912; podpisany Roman Sas). W 1913-14 redagował „Dziennik Lwowski”; ogłaszał tu także przekłady prozy z języka angielskiego. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał do Wiednia, gdzie uczestniczył w założeniu „Wiedeńskiego Kuriera Polskiego”, a następnie współpracował z tym pismem jako recenzent teatralny i autor drukowanej w odcinkach, nieukończonej powieści pt. Alcybiades (1914-15; podpisany też: (r.j.)). Związał się wówczas z Węgierką Földesi; formalnie został adoptowany przez jej rodzinę i przyjął nazwisko Jaworski-Földesi (drugi człon później poniechany); niedługo potem Földesi zapadła na chorobę psychiczną i wkrótce zmarła. W 1915, uciekając przed poborem do armii austriackiej, wyjechał do Szwajcarii, gdzie przez kilka tygodni pracował jako pisarz manipulacyjny w biurze Komisji Wykonawczej Komitetu Generalnego w Vevey, a następnie przeniósł się do Zurychu. Około 1916 powrócił do Wiednia i redagował biuletyn informacyjny dotyczący spraw polskich „Korrespondenz Polonica”. Po kilku miesiącach, obawiając się nadal poboru do wojska, powtórnie wyjechał do Szwajcarii. Wiosną 1918 zamieszkał we Lwowie i przez kilka miesięcy prowadził założoną przez siebie gazetę „Nowe Słowo”. W lutym 1919 przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Centrali Odbudowy Kraju. Związany był w tym czasie z Cecylią z Trzasków Nalepińską (wdową po poecie i prozaiku Tadeuszu Nalepińskim). Kontynuował twórczość literacką z zakresu prozy, pracował nad dramatem i uprawiał publicystykę społeczno-polityczną. Utwory drukował m.in. w czasopiśmie „Krokwie” (1920-21), organie wznowionego przez Romana Zrębowicza lwowskiego Klubu Konstrukcjonalistów. W następnych latach, nie podejmując stałej współpracy z żadnym z pism, sporadycznie zamieszczał artykuły literackie, reportaże i korespondencje zagraniczne m.in. na łamach „Wiadomości Literackich” (1924-25), „Kuriera Porannego” (1924; cykl reportaży z Rumunii) i „Dziennika Poznańskiego” (1926, 1928; podpisany też R.J.). W końcu 1926 wyjechał do Pragi, gdzie przez półtora roku pełnił obowiązki referenta prasowego ambasady polskiej. W czasie następnych kilku miesięcy podróżował po Europie, zatrzymując się dłużej w Paryżu i Berlinie i nadsyłając stamtąd korespondencje do kraju. W 1929 powrócił do Warszawy i rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, początkowo jako radca, a potem osobisty sekretarz ministra Henryka Józewskiego. W 1930 (po dymisji rządu i objęciu przez Henryka Józewskiego urzędu wojewody wołyńskiego) został zatrudniony w Urzędzie Wojewódzkim w Łucku, skąd po dwóch latach udał się ponownie do Warszawy. Nie przerywał twórczości literackiej, nadal też zajmował się krytyką literacką i publicystyką; w 1933 publikował artykuły i prozę w „Robotniku”, w 1934 współtworzył i przez kilka miesięcy redagował polityczne pismo „Ster”. W tymże roku ożenił się z Ireną Czarnożył, dziennikarką i redaktorką łódzkiego radia (współpracowała m.in. z „Głosem Porannym”, po ślubie jako Helena Jaworska) i zamieszkał w Łodzi. Krótko przed wybuchem II wojny światowej został dotknięty częściowym paraliżem. W czasie okupacji niemieckiej, wysiedlony z Łodzi, mieszkał w okolicach Warszawy; korzystał ze wsparcia instytucji charytatywnych. W 1944, po śmierci żony (rozpoznanej jako Żydówka i zamordowanej przez Niemców), przebywał w schronisku dla nieuleczalnie chorych w Górze Kalwarii, gdzie zmarł 3 czerwca 1944.