JANOWSKI Aleksander Ludwik

Urodzony 20 października 1866 w Warszawie; syn Jana Janowskiego, właściciela majątku ziemskiego, uczestnika powstania styczniowego (zmarł kilka miesięcy przed urodzeniem się syna), i Ludwiki z Krollów. Mieszkał wraz z matką i (od 1868) ojczymem Łapińskim, administratorem majątków ziemskich, kolejno niedaleko Stawiszyna w Kaliskiem (od ok. 1871), w Gułowie na Podlasiu (od ok. 1874), w Józefowie nad Wisłą (od ok. 1878) i w Pławnie w powiecie radomszczańskim (od ok. 1881). Od 1877 uczęszczał do sześcioletniej Szkoły Technicznej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie. Po jej ukończeniu podjął w 1883 pracę jako urzędnik w Wydziale Mechanicznym Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Sosnowcu. Prowadził działalność społeczną i oświatową, uczył na kursach dla analfabetów, organizował amatorskie przedstawienia teatralne i inne imprezy artystyczne. Interesował się krajoznawstwem, geografią i etnografią; samodzielnie kształcił się w tym zakresie i odbywał wycieczki po Polsce. W 1890 przeprowadził się do Warszawy, gdzie otrzymał posadę w Głównej Dyrekcji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, w biurze Wydziału Mechanicznego. Kontynuował działalność oświatową, zajmował się m.in. szkoleniem kandydatów na maszynistów (także z zakresu wiedzy o Polsce) oraz organizował pogadanki i wycieczki krajoznawcze dla ubogiej młodzieży. Był założycielem i prezesem Kolejowego Stowarzyszenia Śpiewaczego „Echo” oraz członkiem Warszawskiego Towarzystwa „Lutnia”. Nadal wiele podróżował po Polsce, a potem także po innych krajach europejskich, m.in. po Szwajcarii, Włoszech, Francji, Hiszpanii i Anglii. Poznane w czasie wycieczek miejsca, zabytki i zwyczaje prezentował następnie w formie pogadanek (ilustrowanych przezroczami) i odczytów. Debiutował w 1898 artykułem krajoznawczym ogłoszonym w „Tygodniku Ilustrowanym” (nr 28) w ramach istniejącego w tym piśmie cyklu Jak należy zwiedzać strony ojczyste?; współpracę z tygodnikiem kontynuował do 1900 (sporadycznie do 1915). Był inicjatorem i współzałożycielem powołanego w 1906 Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK), przez wiele lat wchodził w skład zarządu tej organizacji (sekretarz w 1906-09, wiceprezes w 1910-22, prezes Rady Głównej do 1929, prezes honorowy od 1929; przewodniczący komisji inspekcji oddziałów w 1929-30); przyczynił się do powstania pierwszych stacji meteorologicznych w Górach Świętokrzyskich oraz biblioteki i zbioru klisz PTK w Warszawie. Uczestniczył w założeniu organu PTK „Ziemia”, a następnie publikował w tym miesięczniku liczne artykuły (1910-14, z przerwami; tu m.in. w 1914 cykl pt. Listy z podróży dookoła świata). Od około 1910 uczył krajoznawstwa m.in. na warszawskich pensjach Jadwigi Sikorskiej i Antoniny Walickiej, w Gimnazjum Cecylii Plater-Zyberkówny, w szkole dla pracownic ochronek i na kursach dla terminatorów przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. W sierpniu 1913 wyruszył w podróż dookoła świata, zatrzymując się na dłużej we wschodniej części Stanów Zjednoczonych; interesował się zwłaszcza warunkami życia Polonii amerykańskiej, prowadził prelekcje o Polsce (około 70); podjął studia na Columbia University. W połowie 1914 przez Hawaje, Japonię, Koreę i Rosję powrócił do kraju. W czasie I wojny światowej mieszkał w Warszawie. Zajmował się propagowaniem krajoznawstwa, organizował wycieczki i odczyty dla młodzieży, zaczął też pisać opowiadania, powieści i gawędy adresowane do młodych czytelników. W połowie 1915 wszedł w skład prezydium Wydziału Oświecenia przy Komitecie Obywatelskim miasta stołecznego Warszawy; przewodniczył sekcji wychowania fizycznego i zajęć pozaszkolnych, działał też w sekcji wychowania przedszkolnego i sekcji kursów dla dorosłych. Pełnił funkcję wizytatora szkół elementarnych. W 1917 został sekretarzem Rady Muzeum Narodowego, zastępcą członka Zarządu Głównego Polskiej Macierzy Szkolnej oraz członkiem Komitetu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Od 1918 pracował w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, początkowo jako kierownik referatu oświaty pozaszkolnej, potem (do przejścia na emeryturę w 1928) jako naczelnik utworzonego w miejsce referatu samodzielnego wydziału. Równocześnie w 1923-28 był członkiem Komisji Turystycznej powołanej przy Ministerstwie Robót Publicznych. Brał udział w kongresach turystycznych, w pierwszym w Krakowie w 1919 (zastępca przewodniczącego) i w drugim w Warszawie (w 1927); wchodził w skład powołanego w 1927 komitetu organizacyjnego Związku Polskich Towarzystw Turystycznych. Należał do założycieli Państwowej Rady Ochrony Przyrody (członek Wydziału Wykonawczego w 1920-32), wchodził w skład Zarządu Towarzystwa Opieki Kulturalnej nad Polakami za Granicą oraz Rady Young Men's Christian Association (od 1924, prezes). W 1919-20 redagował serię małych monografii geograficznych Nasz Kraj. Ogłaszał artykuły krajoznawcze oraz utwory literackie dla dzieci i młodzieży; współpracował nadal z pismem „Ziemia” (1922-35, z przerwami; podpisany też: A.J., Al.Jan, aljan), którego w 1926-29 i 1933 był redaktorem odpowiedzialnym; drukował też m.in. w „Płomyku” (1919-35, z przerwami; podpisany m.in. Aljan), „Szkole Powszechnej” (1920-28, z przerwami), „Orlim Locie” (1922-26, z przerwami), „Iskrach” (1923-28, 1930; m.in. w 1924 cykl pt. Szkice z Ameryki), „Antenie Polskiej” (1927-28). W 1926, jako przedstawiciel Urzędu Emigracyjnego, odwiedził ośrodki polonijne w Brazylii i Argentynie, wygłosił tam wiele odczytów. W następnych latach, ze względu na pogarszający się stan zdrowia, ograniczył swoją działalność społeczną, nadal jednak często podróżował po Polsce i zajmował się popularyzowaniem wiedzy krajoznawczej, m.in. na łamach „Expressu Zagłębia” (1935-36; podpisany też Al.J.) oraz na antenie Polskiego Radia. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie. Ciężko chory, po upadku powstania warszawskiego został ewakuowany do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd udało mu się przedostać do Komorowa pod Warszawą. Zmarł tamże 14 (według innych źródeł 9 lub 12) października 1944. W 1947 został ekshumowany, a następnie pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.