BIO

Urodzony w 1887 w Wilnie w rodzinie inteligenckiej; syn Stanisława Jankowskiego i Kazimiery z Heyner-Adamkowiczów. Uczęszczał do gimnazjum rosyjskiego w Wilnie, a następnie (pozbawiony możliwości dalszej edukacji w tym rejonie za napisanie utworu satyrycznego) uczył się w szkole średniej w Kronsztadzie. W 1904 zdał maturę i podjął studia z zakresu prawa na uniwersytecie w Petersburgu. Należał do Polskiej Partii Socjalistycznej; po wybuchu rewolucji 1905 roku udał się do Łodzi, gdzie prowadził partyjną agitację. Debiutował w 1906 artykułem Z prasy rosyjskiej, ogłoszonym na łamach „Gazety Wileńskiej” (nr 51; podpisany pseudonimem Jerzy Szum); z pismem tym współpracował do końca 1906 jako autor recenzji teatralnych, felietonów i wierszy (prowadząc m.in. rubrykę Sztuka. Teatr, podpisywaną Jerzy Szum, i rubrykę Sztuka, podpisywaną: S., Jerzy Szum). Represjonowany politycznie i wydalony z terenu zaboru rosyjskiego, kontynuował studia prawnicze w Lipsku (1906) i w Szkole Nauk Politycznych w Paryżu (1907), skąd powrócił do Petersburga. Od 1910 kształcił się na wydziale prawa uniwersytetu w Dorpacie, w którym w następnym roku otrzymał dyplom ukończenia studiów. Rozwijał twórczość literacką, krytyczną i publicystyczną; w 1907 artykuły zamieszczał m.in. w „Panteonie”, „Przeglądzie Społecznym” (podpisany Jerzy Szum), „Przeglądzie Sportowym” (podpisany m.in. Jerzy Szum) i „Społeczeństwie”; w tym czasie jako autor felietonów, recenzji i artykułów nawiązał także stałą współpracę z „Kurierem Litewskim” (1907-09; podpisany też Jerzy Szum) i „Nową Gazetą” (1907, 1910-15; tu m.in. cykle felietonów: w 1911-13 pt. Brzegiem Lety, podpisany Jerzy J., w 1912 pt. Oczekiwania i myśli, w 1913 pt. Stosy w polu, podpisany też: Jerzy J., J.J.). Sympatyzował z białoruskim ruchem narodowym. Był współtwórcą założonej w 1909 w Wilnie grupy artystycznej Banda i współautorem wydanego przez nią w 1910 almanachu pt. Żórawce. Od 1911 mieszkał w Warszawie. Współpracował nadal z prasą codzienną, nadto ogłaszał utwory m.in. w „Marchołcie” (1911-12; tu m.in. rubryka pt. Ruch artystyczny), „Prawdzie” (1911-13, 1915; podpisany też J.J.), „Widnokręgu” (1913-14; tu m.in. pierwsze wiersze futurystyczne) i „Złotym Rogu” (1913). W 1912-13 redagował i wydawał „Tydzień. Pismo Niezależne i Demokratyczne”. W czasie I wojny światowej przebywał na terenie Rosji, w Twerze i Piotrogrodzie; w 1915 spędził kilka tygodni w Londynie. Korespondencje i felietony drukował m.in. w „Dzienniku Piotrogrodzkim” (1915; tu m.in. cykle pt. Listy z placu Picadilły oraz Listy do wnuka) i „Głosie Polskim” (1916). Był także autorem pozostawionych w rękopisach powieści i utworów poświęconych Białorusi i Polsce (zaginęły). Na początku 1919 przebywał krótko w Wilnie, po czym powrócił do Warszawy. Uczestniczył w życiu literackim, m.in. jako członek warszawskiego Klubu Futurystów „Czarna Latarnia”, działającego przejściowo (na przełomie marca i kwietnia 1919 w gmachu Hotelu Europejskiego) w ramach Cechu Poetów, powstałego we współpracy z kawiarnią poetów Pod Pikadorem; był również współzałożycielem efemerycznego wydawnictwa Futuryzm Polski. Artykuły ogłaszał m.in. w piśmie „Dzień” (1919; podpisany R. Jota), a w 1920 został współpracownikiem „Kuriera Polskiego” (tu m.in. cykl felietonów pt. Rytmy chwili). W 1921 (w wyniku nasilającego się uzależnienia od alkoholu) zapadł trwale na zdrowiu i zaprzestał twórczości literackiej. Do wybuchu II wojny światowej przebywał w szpitalu psychiatrycznym w Kojranach w okolicach Wilna. Zginął w 1941, po zajęciu Wileńszczyzny przez wojska niemieckie, uśmiercony prawdopodobnie zastrzykiem fenolu w serce.

Twórczość

1. Tram wpopszek ulicy. Skruty prozy i poemy. Warszawa: Futuryzm Polski pod wodzą Yeżego Yankowskiego 1920 [właśc. 1919], [64] s.

Autor podpisany: Yeży Yankowski.

Zawartość

Cykle wierszy i prozy: Rytmy miasta; Złote trosy; Bżegiem Lety.

2. Rytmy miasta. [Wiersze]. Wybór i oprac. [oraz posł.:] A.K. Waśkiewicz. Warszawa: [b.w.] 1972, 29 s. „Generacje”. Seria 2 t. 5.

Na karcie tytułowej autor podpisany: Yeży Yankowski.
Wybór z poz. .

Utwory niepublikowane

Rękopisy zagubione; inf. według hasła J. Jankowskiego w: Polski Słownik Biograficzny. T. 10, cz. 4. Wrocław 1964 (M. Stokowa)].

Nad krynicami duszy słowiańskiej. Białoruś współczesna. Powst. ok. 1910 [.
Święte jeziora. [Powieść]. Powst. ok. 1910.
Polonez. Misterium dramatyczne. [Współautor:] J. Jankowska-Orynżyna. Powst. 1916.
Serce Europy. Anegdoty o Polsce. Powst. 1916.

Prace redakcyjne

1. Żórawce. [Almanach poetycki]. [Red. i] przedsłowie: J. Jankowski. Wilno: Nakład autorów. Skład główny: Drukarnia J. Zawadzkiego 1910, 135 s.
Zawiera też utwory J. Jankowskiego.

Omówienia i recenzje

Informacje siostry, J. Jankowskiej-Orynżyny z ok. 1957.

Słowniki i bibliografie

Polski Słownik Biograficzny. T. 10, cz. 4. Wrocław 1964 (M. Stokowa).
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (Z. Jarosiński).

Ogólne

Książki

P. Majerski: Jerzy Jankowski. Katowice: Śląsk 1994, 104 s.

Artykuły

A. Lam: Początki świadomości ekspresjonistycznej w Polsce. Przegląd Humanistyczny 1962 nr 2 [dot. m.in. J. Jankowskiego].
W. Grzelak: A cóż to była za polemika! W tegoż: Cyganeria z „Udziałowej” 1908-1913. Warszawa 1965.
E. Kozikowski: O Jerzym Jankowskim. (Wspomnienie). Miesięcznik Literacki 1969 nr 1, przedruk nieznacznie zmieniony pt. Jerzy Jankowski, w tegoż: Od Prusa do Gojawiczyńskiej. Warszawa 1969, Łódź i pióro. Łódź 1972, nawiązanie: J. Buczyna: Pierwszy polski futurysta. „Kronika”, Londyn 1969 nr 9/10.
A. Gass: Jan Chrzciciel futuryzmu polskiego. Kultura 1971 nr 6.
J. Kryszak: Yeży Yankowski – tragiczny zwiastun futuryzmu. Twórczość 1973 nr 5.
A. Zawada: Przywrócenie Jerzego Jankowskiego. Nadodrze 1973 nr 9.
T. Skubalanka: Polska poezja futurystyczna w oczach językoznawcy. (Przyczynek do przemian poezji współczesnej). Przegląd Humanistyczny 1979 nr 5 [dot. m.in. J. Jankowskiego].
S. Sterna-Wachowiak: Yeżego Yankowskiego tram w poprzek epoki. W tegoż: Miąższ zakazanych owoców. Jankowski – Jasieński – Grędziński. Bydgoszcz 1985 [oraz passim].

Tram wpopszek ulicy

W. Horzyca. „Skamander1920 nr 1.
J. Stur. W tegoż: Na przełomie. Lwów 1921.