BIO

Born on 4 November 1922 in Piotrków Trybunalski; daughter of the officer of the Second Brigade of the Polish Legions, Polish Army major and lawyer Jerzy Żmigrodzki, and the office clerk Zofia, née Majewska. Owing to her father's occupation, she often moved home during childhood, spending time in various garrisons in the eastern borderlands of interwar Poland. Following her father's death in 1933, she and her mother moved to Warsaw where she initially attended the Narcyza Żmichowska Grammar School. In September 1939, she was a volunteer at Wola Hospital in the city. During the German occupation, she attended secret lessons at the Maria Konopnicka Grammar School, completing her advanced secondary education there in 1940. At the same time, she worked as a clerk for a private trading company. Between 1942 and 1944, she studied Polish philology at the underground University of the Western Lands (Uniwersytet Ziem Zachodnich) in Warsaw and law at the underground University of Warsaw (UW). She was involved in conspiratorial activities; as a member of the Home Army (AK), she served in the Women's Sapper Patrols of the Warsaw district of the Directorate of Diversion (Kedyw), which was engaged in sabotage actions (using the pseudonyms Minerka and Maryśka)[P]. She was not involved in the Warsaw Uprising of 1944, as she and her unit had been previously sent to mine bridges outside the city. After the end of the war, she lived in Lodz. She continued her studies in Polish philology at the University of Lodz (UŁ), graduating with a master's degree in 1948. She was a member of the Życie (Life) Academic Union of Fighting Youth. In 1947, she worked for a short period as a typist at the State Repatriation Authority (PUR) in Lodz. That year, she made her debut with the article O „Poemacie pedagogicznym" Makarenki (On Makarenko's "Pedagogical Poem"), which appeared in the biweekly "Kuźnica" (no. 41). She continued to publish literary history articles there through 1948. Between 1947 and 1953, she worked for the rural-themed weekly "Wieś", initially as a proofreader and then, following the publication's move to Warsaw in 1949, as head of its literary criticism section. She published articles and reviews in the periodical until 1952. She was active in the Union of Polish Youth (ZMP) from 1948 to 1950. She was employed at the Institute of Literary Research (IBL) from 1948, initially as a research assistant and then from 1952 as a lecturer. In 1951, she was appointed deputy head and then in 1953 head of the Section for the History of Polish Romantic-era Literature (which later became the Department of the History of Polish Romantic Literature and then the Department of Romantic Literature), remaining in this post until 1991. In parallel, between 1949 and 1951, she lectured on the history of literature at the Party School of the Central Committee of Polish United Workers' Party (the ruling PZPR), while in 1949/50 she lectured at UW. Her research concentrated on the history of Positivist and Romantic literature, with a particular focus on the history of ideas and questions related to historicism, various aspects of Romantic realism, and irony. She published articles and essays in academic journals, including "Pamiętnik Literacki", while in 1957/58 she contributed a regular column, Sprawy, które wracają… (Recurrent themes...) to the literary periodical "Życie Literackie". She was a member of the ruling PZPR from 1952 to 1981. In 1953, she joined the Scientific Council of the Institute of Literary Research of the Polish Academy of Sciences (IBL PAN). In 1954, she was appointed deputy professor by IBL, while in 1955 she was made a candidate in philology (equivalent to a PhD), for her study Estetyka Edwarda Dembowskiego (Edward Dembowski's Aesthetics). She was supervised by Prof. Stefan Żółkiewski. She gave a series of lectures on Adam Mickiewicz in Yugoslavia in 1955 . She was appointed senior lecturer at IBL PAN in 1957. She received a research fellowship from the Ministry of Higher Education in 1958/59, enabling her to spend one year in Paris. From 1959, she was also head of the Department of Literary Theory at the Marie Curie-Skłodowska University (UMCS) in Lublin, before being removed for political reasons in 1968. She was made associate professor in 1963. She was a member of the editorial committee of IBL PAN's publication series Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej (On the History of Artistic Forms in Polish Literature; 1964-69) and the edited volume Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku (Images of 19th and 20th-century Polish Literature; to 1968). She also edited three series of Problemy polskiego romantyzmu (Problems in Polish Romanticism; published 1971-81), while from 1979 she was editor-in-chief of the IBL series Historia i Teoria Literatury. Studia (The History and Theory of Literature: Studies). From 1966, she was a member of the Polish Academy of Sciences' Committee on Literary Studies (KNoL). Between 1977 and 1991, she lectured and gave doctoral seminars on Polish Romantic literature at the Institute of Polish Philology of the Jagiellonian University (UJ) in Krakow. In 1983, she was a visiting lecturer at the University of Clermont-Ferrand, France. During her time in France, she was an extramural student at the Sorbonne (Université Paris Sorbonne – Paris IV). She joined the Polish Writers' Association (SPP) in 1989. She was appointed full professor in 1991 before retiring from IBL PAN the following year. She remained active as a researcher and lecturer. From 1993 to 1996, she lectured on the history of Romantic literature at UW. She received the Gold Cross of Merit in 1956. She died on 21 February 2000 in Warsaw and is buried at the city's Powązki Cemetery.

Twórczość

1. Eliza Orzeszkowa. [Szkic]. [Warszawa:] Czytelnik 1951, 53 s.

2. Podstawowe cechy Mickiewiczowskiej ballady. [Szkic]. Warszawa 1955, 89 s., powielone. Materiały dyskusyjne Komisji Naukowej Obchodu Roku Mickiewicza. Polska Akademia Nauk Sekcja Historii Literatury i Języka.

3. Edward Dembowski i polska krytyka romantyczna. [Monografia]. Redakcja naukowa: H. Markiewicz. [Przedmowa:] T. Kroński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, XV, 418 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.

4. Z zagadnień prozy narracyjnej Juliusza Słowackiego. („Król Ladawy”, czyli o rewolucji konserwatywnej). [Szkic]. Warszawa: Druk Organizacja [1959], 28 s., powielone. Rok Słowackiego 1809-1859. Przedruk pt. O prozie narracyjnej Słowackiego zob. poz. .

Materiały sesji naukowej 25-28 listopada 1959.

5. Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu. [Studium]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1966, 499 s.

6. Romantyzm i historia. [Studia; współautorka:] M. Janion. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1978, 638 s. Z prac Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Wyd. nast. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2001, 712 s.

Nagrody

Nagroda Sekretarza Naukowego Polskiej Akademii Nauk za r. 1979.

Zawartość

I. Historyzm i romantyczna historia: Historyzm wobec historii; Bóg i historia; Człowiek i historia; Natura i historia; Mit i historia; „Poezja dziejów”. – II. Romantyzm i niepodległość: Rozbiory; Testament. – III. Romantyzm i rewolucja: Koliszczyzna; Romantyzm wobec doświadczenia Wielkiej Rewolucji Francuskiej. – IV. Bohaterowie historii – bohaterowie romantycznego mitu osobowego: „My jesteśmy żyjącą historią”; Romantyczna biografia mityczna; Napoleon; Kościuszko; Książę Józef; Ludzie podziemia. – V. Powstanie: „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?”; „Niedoczyn” powstania listopadowego; Powstanie i poezja; Popowstaniowa historiozofia literacka; Emigracyjna i krajowa demokracja; Tragedia historyczna 1846 roku; Wiosna ludu i Wiosna Ludów; Romantyczny teatr rewolucji; Rewolucja wieszczów; U kresu romantyzmu; „I nauczcie się co dnia umierać...”; Mesjanizm masy; Pokutnicy i mściciele; Klechda o sześćdziesiątym trzecim. – Posłowie.

7. Odyseja wychowania. Goetheańska wizja człowieka w „Latach nauki i wędrówki Wilhelma Meistra.” [Studium; współautorki:]. M. Janion, M. Żmigrodzka. Kraków: Aureus 1998, 423 s.

Tu także w dziale Varia: M. Werner: Teatr, wolność, rewolucja; B. Smoleń: „Jestem ja, jest ona, jesteśmy jednym”, czyli „Kto kobiety nie nawidzi, jakże żyć może?”; M. Rudaś-Grodzka: Mignon. Aspekt platoński; K. Szczuka: Nowa Mignon. Goethe, Fontane, Freud; T. Żukowski: Wyrzeczenie; Z. Wałaszewski: Wędrówka i inicjacja Wilhelma Meistra; K. Nadana: Makaria: pra Sybilla, kapłanka miłości; M. Rudaś-Grodzka: Demonizm; K. Chlipalski: Ironiczna tragiczność „Powinowactw z wyboru”.

8. Przez wieki idąca powieść. Wybór pism o literaturze XIX i XX wieku. Pod red. M. Kalinowskiej i E. Kiślak. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 2002, 522 s.

Zawartość

E. Kiślak: Wstęp. – Problemy romantycznego przełomu; Dwa oblicza wczesnego romantyzmu (Mickiewicz – Malczewski); Mit – podanie – historia; Romantyzm – historyzm – realizm; Historia i romantyczna epika; Literatura polistopadowa wobec powstańczego doświadczenia historycznego; Polityka i wieczność; Etos ironii romantycznej – po polsku; O prozie narracyjnej Słowackiego [poz. ]; Objawienie a literatura; Związki między kosmosem a historią i Polską; Antynomie mistycznego mesjanizmu Słowackiego; „Samuel Zborowski” jako dramat religijny; Romantycy i nieświadomość; Polska powieść biedermeierowska; Karmazyn, palestrant i wiek XIX; Norwid i romantyczna wizja historii; Galicyjska księga snobów; Autobiografistyka Orzeszkowej; Dwie powstańcze legendy Orzeszkowej; Modernizm polski w oczach pozytywistki; Doktor Faust – prawda i zmyślenie; Rozdrożny i gra z nicością; Od Oskara do Turboda; Ironia „Psich lat”; Osobowość i życie pisarza w monografii historycznoliterackiej. – H. Markiewicz: Materiały do bibliografii prac Marii Żmigrodzkiej 1947-2002.

Przekłady

francuski

artykułu pt. Historia i romantyczna epika: L'histoire et l'epopée romantique. Przeł. R. Kornecki. „Literary Studies in Poland”, Wrocław T. 5: 1980.
artykułu Karmazyn, palestrant i wiek XIX: Le magnat, le petit noble et le XIXe siécle. (Introduction aux „Souvenirs de Soplica”). [Przeł.] E. Destrée-Van Wilder. „Literary Studies in Poland”, Wrocław T: 12 1984.

9. Romantyzm i egzystencja. Fragmenty niedokończonego dzieła. [Szkice; współautorka:] M. Janion. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2004, 215 s.

Zawartość

Tu teksty M. Żmigrodzkiej: Doktor Faust – prawda i zmyślenie [poz. ]; Rozdrożny i gra z nicością [poz. ] , – oraz autorstwa M. Janion i M. Żmigrodzkiej: Romantyczne tematy egzystencji; Rousseau i własne istnienie; René. Od utraty do zatraty; Pustelnik, szaleniec, upiór; Fryderyk Chopin wśród bohaterów egzystencji; Gorzkie arcydzieło [dot. J. Słowacki: Horsztyński].

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Kwestia chłopska” Elizy Orzeszkowej. Twórczość 1949 z. 2 s. 83-105, z. 3 s. 105-129, przedruk w: Pozytywizm. Cz. 1. Wrocław 1950.
Wieś polska okresu międzywojennego w świetle literatury. W: Materiały do nauczania historii literatury polskiej. T. 1. Romantyzm – Pozytywizm. Warszawa 1950 s. 147-168.
Walka o realizm w estetyce i krytyce literackiej kraju w latach 1831-1848. Pamiętnik Literacki 1953 z. 1 s. 23-70, z. 2 s. 390-448.
Eliza Orzeszkowa. W: J. Baculewski: Historia literatury polskiej. Dla klasy X. Warszawa 1954 s. 39-78. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 zmienione 1955, wyd. 3 1956, toż w: J. Baculewski: Zarys literatury polskiej po powstaniu styczniowym. Warszawa 1959, wyd. 2 tamże 1959.
Jeszcze o tzw. „realizmie romantycznym”… Pamiętnik Literacki 1954 z. 3 s. 78-111.
Ballady i romanse” wobec tradycji niemcewiczowskiej. Pamiętnik Literacki 1956 z. specjalny s. 122-149.
Problematyka estetyczna w twórczości Mickiewicza. Myśl Filozoficzna 1956 nr 4 s. 29-68.
Z problematyki powieści chłopskiej – wiking i chłop. Wieś Współczesna 1957 nr 10 s. 125-136.
Juliusz Słowacki poéte romatique. W: Juliusz Słowacki – nel 150 anniversario della nascita. Roma [1961] s. 19-34.
Problem narratora w teorii powieści XIX i XX wieku. Pamiętnik Literacki 1963 z. 2 s. 417-447, przedruk w: Teoria literatury. Materiały pomocnicze. Łódź 1978, przekład francuski: Le probléme du narrateux dans la théorie du raman. W: La littérature comparée en Europe orientale. Conférence de Budapest 26-29 octobre 1962. Budapest 1963.
Eliza Orzeszkowa. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 4. Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu. T. 2. Warszawa 1966 s. 7-81.
Pozytywizm Elizy Orzeszkowej. Pamiętnik Literacki 1971 z. 4 s. 47-68.
Tradycja barska w dobie romantyzmu. [Współautorka:] M. Janion. W: Przemiany tradycji barskiej. Kraków 1972 s. 107-165.
Romantičeskij perelom i vybor literaturnoj tradicii. W: Pol'skij romantizm i vostočnoslavânskie literatury. Moskva 1973 s. 64-85.
Julianka” – obrazek miejski Elizy Orzeszkowej. W: Nowela, opowiadanie, gawęda. Interpretacje małych form narracyjnych. Warszawa 1974 s. 89-103.
Proza fabularna w kraju; Aleksander (Leszek) Dunin-Borkowski; Józef Dzierzkowski. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 3. Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831-1863. T. 1. Kraków 1975 s. 147-200; 569-602; 603-640.
Problem narratora w teorii powieści XIX i XX wieku. W: Teoria literatury. Łódź 1978 s. 292-326.
Chłop i rzemieślnik. Romantyczna utopia niepodległościowa polskiego „przedwiośnia”. W: Romantycy i rewolucja. Wrocław 1980 s. 111-129.
Edward Dembowski i warszawskie „przedwiośnie. W: Rewolucyjna konspiracja w Królestwie Polskim w latach 1832-1855. Wrocław 1981 s. 60-82.
Partyzantka Józefa Zaliwskiego w literaturze romantycznej. [Współautorka:] M. Janion. W: Społeczeństwo polskie i próby wznowienia walki zbrojnej w 1833. Wrocław 1984 s. 199-217.
La motivation mystique du messianisme polonais. Przeł. D. Raciborska. W: Le Prophetisme et le messianisme dans les letters polonaises et francaises a l'époque romantique. Actes du colloque organisé l'Institut de Philologie Romane et le Centre d'Etudes Francaises de l'Université de Varsovie (septembre 1982). Les Cahiers de Varsovie 1986 nr 13.
[Czwarta] IV część „Dziadów” i wczesnoromantyczny bohater egzystencji. [Współautorka:] M. Janion. Pamiętnik Literacki 1987 z. 1 s. 3-13.
Edward Dembowski. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 3. Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831-1863. T. 2. Kraków 1988 s. 527-566.
Ironia „psich lat. W: Polskie pytania o Grassa. Warszawa 1988 s. 163-172.
Norwid and the Romantic vision of history. W: Cyprian Norwid 1821-1883. Poet, thinker, craftsman. A centennial conference. London 1988 s. 23-34.
Anafielas. W: Zdziwienia Kraszewskim. Wrocław 1990 s. 51-64.
Rousseau – bohater egzystencji. [Współautorka:] M. Janion. Kontakty 1994 nr 3 s. 31-39.
Gorzkie arcydzieło. [Współautorka:] M. Janion. W: Trzynaście arcydzieł romantycznych. Warszawa 1996 s. 115-129.
Rozdrożny i gra z nicością. W: Romantyzm – Janion – fantazmaty. Prace ofiarowane Marii Janion na Jej siedemdziesięciolecie. Warszawa 1996 s. 101-111 [nt. autorstwa „Nocnych straży” Bonawentury (E.A.F. Klingemanna)].

Przekłady

1. Bonawentura (A.E.F. Klingemann): Straże nocne. [Powieść]. Przeł.: K. Krzemieniowa i M. Żmigrodzka. Wstęp: S. Dietzsch i M. Żmigrodzka. Oprac. tekstu, red.: J. Ławski. Białystok: Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu w Białymstoku 2006, 171 s.

Prace redakcyjne

1. Wypisy polskie. Kl. 8. Cz. 1-2. [Współautorzy:] J. Dembowska, Z. Klingerowa, E. Sawrymowicz. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1950, 239 + 245-495 s. Wyd. nast. tamże: wyd. poprawione 1951, 282 s., toż wyd. 2 poprawione 1952, wyd. 3 poprawione 1953.
2. E. Orzeszkowa: Wybór pism. Oprac. i wstępem opatrzyła: M. Żmigrodzka. Warszawa: Książka i Wiedza 1952, XXXII, 862 s.
3. E. Orzeszkowa: Dzieła wybrane w 12 tomach. Komitet red.: J. Krzyżanowski, J.Z. Jakubowski, M. Żmigrodzka. Wstęp: M. Żmigrodzka T. 1-8, 10-12. Warszawa: Czytelnik 1953-1955.
Tu także w t. 3-5 posłowia M. Żmigrodzkiej.
4. M. Straszewska: Czasopisma literackie w Królestwie Polskim w latach 1832-1848. Cz. 1-2. Redakcja naukowa: M. Żmigrodzka. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1953, 1959, 183 + 372 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
5. A. Dygasiński: Dzieła wybrane w 5 tomach. Komitet red.: J.Z. Jakubowski, B. Horodyski, M. Żmigrodzka. Warszawa: Czytelnik 1954, 215 + 229 + 169 + 241 + 239 s.
6. E. Dembowski: Pisma. Red. i posłowie: A. Śladkowska, M. Żmigrodzka. Przypisy oprac.: M. Grabowska, A. Śladkowska. T. 1-5. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1955, 417 + 351 + 453 + 408 + 384 s. Polska Akademia Nauk Komisja Nauk Filozoficznych; Instytut Badań Literackich.
7. W. Wolski: Utwory wybrane. Wyboru dokonał, tekst i przypisy oprac. T. Jodełka. Wstępem opatrzyła K. Leśniewska. Redakcja naukowa: M. Żmigrodzka. Warszawa: Czytelnik 1955, 648 s. Z prac Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
8. Problemy polskiego romantyzmu. Praca zbiorowa pod red. M. Żmigrodzkiej. Seria 1-3. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1971, 1974, 1981, 408 + 353 + 400 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.
Seria 1. Pod red. M. Żmigrodzkiej i Z. Lewinówny.
9. Literatura a współczesne przemiany społeczne. Sondaże. Praca zbiorowa pod red. A. Brodzkiej i M. Żmigrodzkiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972, 305 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
10. Cyprian Norwid. W 150-lecie urodzin. Materiały konferencji naukowej 23-25 września 1971. Pod red. M. Żmigrodzkiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1973, 265 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
11. Studia romantyczne. Prace pod red. M. Żmigrodzkiej poświęcone VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1973, 375 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.
12. Słowacki mistyczny. Propozycje i dyskusje. Sympozjum, Warszawa 10-11 grudnia 1979. Pod red. M. Janion i M. Żmigrodzkiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1981, 414 s. Z prac Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
13. Powstanie listopadowe 1830-1831. Geneza – uwarunkowania – bilans – porównania. Międzynarodowe sympozjum, Warszawa 29 XI – 2 XII 1980. Red.: J. Skowronek i M. Żmigrodzka. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1983, 442 s. Polskie Towarzystwo Historyczne, Komitet Nauk Historycznych Polska Akademia Nauk, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Omówienia i recenzje

Wywiady

Dlaczego zachwyca? Rozm.: M. Janion, M. Żmigrodzka, K. Szczuka. „Gazeta Wyborcza1999 nr 249 [rozmowa o adaptacji filmowej: A. Mickiewicz: Pan Tadeusz (w reżyserii A. Wajdy)].

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1-2. Warszawa 2000 (Redakcja).
H. Markiewicz: Materiały do bibliografii prac Marii Żmigrodzkiej 1947-2002. W: M. Żmigrodzka: Przez wieki idąca powieść. Warszawa 2002.
Słownik badaczy literatury polskiej. T. 6. Łódź 2003 (B. Bogołębska).

Ogólne

Artykuły

M. Bieńczyk: Sześć toastów dla Pani Profesor. W: Lustra historii. Rozprawy i eseje ofiarowane Profesor Marii Żmigrodzkiej z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej. Warszawa 1998.
M. Janion: Erudycja, ironia i piękno. Gazeta Wyborcza 2000 nr 44.
E. Kiślak: Wspomnienie o Marii Żmigrodzkiej. Pamiętnik Literacki 2002 z. 3.
Janion. Transe – traumy – transgresje. [T.] 1. Niedobre dziecię; [T.] 2. Prof. Misia. [Z M. Janion] rozmawia K. Szczuka. Warszawa 2012, 2014, passim.
M. Kalinowska: Marii Żmigrodzkiej wizja romantyzmu. W: IBL w PRL. I. Studia i wspomnienia. Warszawa 2016.
M. Kalinowska: Historia i ironia. Wspomnienie o Profesor Marii Żmigrodzkiej. Litteraria Copernicana 2017 nr 2.

Edward Dembowski i polska krytyka romantyczna

B. Zakrzewski: Dembowski i krytyka. Nowe Książki 1957 nr 10.
M. Inglot: Rzecz o Dembowskim. Życie Literackie 1958 nr 8.
S. Morawski. „Pamiętnik Literacki1958 z. 1.

Orzeszkowa

T. Bujnicki: Książka o Elizie Orzeszkowej. Ruch Literacki 1965 nr 6.
S. Sandler: Monografii Orzeszkowej tom pierwszy. Nowe Książki 1965 nr 15.
M. Wang: Nowa książka o twórczości E. Orzeszkowej. Polonistyka 1965 nr 4.
J. Goślicki: Książka o młodej Orzeszkowej. Życie Literackie 1966 nr 11.
Z. Żabicki. „Pamiętnik Literacki1966 z. 3.

Romantyzm i historia

M. Buś, G. Królikiewicz. „Ruch Literacki1979 nr 4.
M. Grabowska: Nowa książka o romantyzmie. Polonistyka 1979 nr 4.
J. Szacki. „Polityka1979 nr 28.
W. Zajewski. „Kronika Warszawska1979 nr 3.
H. Zaworska: Za panowania romantyzmu. Twórczość 1979 nr 5, sprostowanie „Twórczośćnr 9.
F. Ziejka: O romantykach i historii. Miesięcznik Literacki 1979 nr 6.
J. Bachórz. „Punkt1980 nr 9.
A. Witkowska: O romantyzmie, o sobie, o nas. Teksty 1980 nr 4, toż „Rocznik Literacki 1978” wyd. 1983.
A. Fabianowski: Romantyzm, myśl, idea, mit. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza 1979/1980 wyd. 1982.

Odyseja wychowania

T. Burek. „Gazeta Polska1999 nr 6,12, przedruk w tegoż: Dziennik kwarantanny. Kraków 2005.
M. Łukasiewicz: Wielki majestat. Tygodnik Powszechny 1999 nr 12.

Przez wieki idąca powieść

M. Kwapiszewski: Opus magnum. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF. Philologiae 2004 t. XXII.
J. Kułakowska-Lis. „Ruch Literacki2006 nr 3.
D. Zawadzka. „Pamiętnik Literacki2006 nr 3.
M. Junkiert: Przez wieki idąca powieść. Na marginesie studiów Marii Żmigrodzkiej. W: Siła komentarza. Romantyzmy literaturoznawców. Poznań 2011.

E. Dembowski: Pisma

B. Zakrzewski: Recenzje i przeglądy. Pamiętnik Literacki 1958 z. 2, polemika: M. Grabowska. „Pamiętnik Literackiz. 3.

Problemy polskiego romantyzmu

A. Witkowska. „Rocznik Literacki 1974wyd. 1977.

Studia romantyczne

M. Korzeniewicz. „Ruch Literacki1975 nr 3.

Słowacki mistyczny

E. Łubieniewska. „Pamiętnik Literacki1984 z. 1.
M. Grabowska. „Rocznik Literacki 1981wyd. 1986.

Powstanie listopadowe 1830-1831

[A. Biernat] A.B.Przegląd Historyczny1984 z. 2.