Żbikowski Piotr

BIO

Urodzony 1 sierpnia 1935 we Włocławku; syn Jana Żbikowskiego, urzędnika, i Anny z Rokitów. W czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu mieszkał nadal wraz z rodziną we Włocławku. W 1951 zdał maturę w Gimnazjum im. Ziemi Kujawskiej we Włocławku i rozpoczął studia polonistyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1953 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1956 był współzałożycielem i członkiem kolegium redakcyjnego dwutygodnika „Pod wiatr” (ukazał się jeden numer). W październiku tego roku uzyskał magisterium i został zatrudniony w Zakładzie Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie na etacie asystenta, a później starszego asystenta. W tymże roku zawarł związek małżeński z Danutą Grabiwodą, polonistką. Debiutował w 1958 fragmentem pracy magisterskiej pt. Program literacki Bolesława Prusa, opublikowanym na łamach „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” za rok 1955. W 1961 powrócił do Włocławka i rozpoczął pracę w szkolnictwie jako nauczyciel języka polskiego, najpierw we Włocławku (Gimnazjum im. Ziemi Kujawskiej), a następnie w Radziejowie Kujawskim (Zasadnicza Szkoła Zawodowa i Technikum Mechaniczne). W 1963 podjął studia doktoranckie na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W 1966 przeniósł się do Rzeszowa, gdzie został starszym asystentem w Zakładzie Literatury Polskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP). Podjął także współpracę z Pracownią Literatury Polskiego Oświecenia Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL) PAN. W 1967-70 publikował recenzje teatralne na łamach „Kwartalnika Rzeszowskiego” oraz „Profili”, a studia na temat literatury okresu oświecenia, romantyzmu, a także literatury współczesnej – w „Roczniku WSP w Rzeszowie”, „Pracach Humanistycznych” i „Pamiętniku Literackim”. W 1968 (po uprzednim unieważnieniu pierwszego małżeństwa) ożenił się z Lucyną Tywoniuk, absolwentką filologii polskiej. W 1972 otrzymał na UW tytuł doktora na podstawie rozprawy pt. Poezja okolicznościowa Kajetana Koźmiana. (1800-1856) (promotor prof. Juliusz Nowak-Dłużewski). W 1980 habilitował się w IBL PAN na podstawie rozprawy Doktryna estetycznoliteracka klasycyzmu postanisławowskiego. W październiku tegoż roku został powołany na stanowisko docenta w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP) w Rzeszowie; w 1980-84 i w 1991-93 pełnił obowiązki dyrektora Instytutu Filologii Polskiej. W 1980 został członkiem Komisji Historycznoliterackiej Oddziału PAN w Krakowie, w 1982-87 i 1996-2003 wchodził w skład Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN. W 1990 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1995 profesora zwyczajnego WSP w Rzeszowie; w 1991 objął kierownictwo Zakładu Literatury Staropolskiej Polskiego Oświecenia Instytutu Filologii Polskiej tejże uczelni (od 2001 Uniwersytet Rzeszowski). W 1996 otrzymał nagrodę Prezydenta miasta Rzeszowa za całokształt działalności naukowej, oświatowej i kulturalnej. W 1997-99 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Filologicznego WSP. Został członkiem m.in. Polskiego Towarzystwa Badań nad Wiekiem XVIII, Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie, którego prezesurę objął w 2000; ponadto w 2004 zaczął redagować „Prace Humanistyczne” Komisji Historycznoliterackiej Towarzystwa. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1978), Krzyżem Kawalerskim (1989) i Krzyżem Oficerskim (2000) Orderu Odrodzenia Polski, odznaką „Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego” (1981), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2003). Mieszkał w Rzeszowie. Zmarł 20 stycznia 2011

Twórczość

1. Kajetan Koźmian. Poeta i obywatel. (1797-1814). Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1972, 419 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Studia z Okresu Oświecenia, 12.

Rozprawa doktorska.

Nagrody

Nagroda Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki.

See Studies

2. Klasycyzm postanisławowski. Próba definicji. Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna 1974, 110 s.

3. Klasycyzm postanisławowski. Doktryna estetycznoliteracka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1984, 373 s. Wyd. 2 uzupełnione i poprawione z podtytułem Zarys problematyki tamże 1999, 352 s.

Rozprawa habilitacyjna.

See Studies

4. Kostium antyczny „Mowy Katona Cenzora” Kajetana Koźmiana. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1988, 110 s.

5. Pod znakiem klasycyzmu. W kręgu świadomości literackiej późnego Oświecenia. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1989, 251 s.

Zawartość

Przedmowa. – Od autora. – Kierunki rozwoju poezji polskiej po roku 1800; Wstęp do badań nad klasycyzmem postanisławowskim; Klasycyzm postanisławowski; Z problemów teorii genologicznej polskiego Oświecenia; Retoryczność w poezji polskiego Oświecenia; Kategoria pięknych wzorów w myśli estetycznej polskiego Oświecenia; W przedromantycznej Warszawie; Poemat dydaktyczny w świadomości estetycznoliterackiej polskiego Oświecenia; W kręgu poetyki ody; Koźmianowskie paszkwile na powstanie listopadowe.

6. Kajetan Koźmian. Szkic do portretu. Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna 1991, 126 s.

7. Hugo Kołłątaj. Więzień i poeta. Lublin: Daimonion 1993, 244 s.

See Studies

8. Poezje więzienne Hugona Kołłątaja. Studia i teksty. Wrocław: Wiedza o Kulturze 1993, 202 s.

Nagrody

Nagroda Ministra Nauki w 1994.

Zawartość

„Głucha osobność była jedyną przyjaciółką, której się nie wystrzegałem”. (Liryki więzienne – zwiastun romantycznego przełomu); „Z ziemi ojców wygnaniec, więzień ziemi cudzej”. (Poetycki portret więźnia i duchowego banity); „Trzeba wyznać wszystko, a chronić się próżności...”. (Granice introspekcji i konwencji); „... serce poddane Opatrzności wyrokom”. (Bóg, Opatrzność powszechna i Istność najwyższa w systemie filozoficzno-moralnym Kołłątaja); – „... męczennik i wyznawca sprawy narodowej” (od apologii do apoteozy). – Hugona Kołłątaja prace poetyczne, wybrane przez niego samego z rękopisem, którymi się bawił podczas swej niewoli w Josefstadzie i później. Oprac. i wstęp P. Żbikowski.

See Studies

9. Wybrane zagadnienia literatury polskiej XX wieku. (Przewodnik bibliograficzny i problemowy). Rzeszów: Wojewódzki Ośrodek Metodyczny 1993, 31 s.

10. Insurekcja i upadek Rzeczypospolitej w poezjach więziennych Hugona Kołłątaja. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1994, 178 s.

11. Droga krzyżowa Polaków. Motyw zsyłek na Sybir i do łagrów sowieckich w literaturze polskiej. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1996, 32 s.

12. ... bólem śmiertelnym ściśnione mam serce... Rozpacz oświeconych u źródeł przełomu w poezji polskiej w latach 1793-1805. Wrocław: Leopoldinum 1998, 344 s. Monografia Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.

Nagrody

Nagroda Ministra Nauki w 1999.

Zawartość

Przedmowa. – Początki romantyzmu w Polsce w badaniach historycznoliterackich; Stanowisko Piotra Chmielowskiego; Ustalenia Stanisława Tarnowskiego; Poglądy Aleksandra Brüknera; Koncepcje romantycznego przełomu Romana Pilata; Poszukiwanie początków romantyzmu przez Ignacego Chrzanowskiego, Mariana Szyjkowskiego i Manfreda Kridla; „Zawiązki polskiego romantyzmu” w wykładach Juliusza Kleinera; Rozważania na temat romantyzmu w Polsce Zygmunta Łempickiego, Lucjana Komarnickiego, Stefana Baczyńskiego i Juliana Krzyżanowskiego; Problem romantycznego przełomu w pracach Czesława Zgorzelskiego; Przełom romantyczny w podręcznikach Marii Straszewskiej i rozprawie Marii Żmigrodzkiej; Nowa koncepcja Aliny Witkowskiej. Upadek państwa polskiego jako „dramatyczna cezura także w rozwoju literatury”; Problem początku romantyzmu w pracach Aliny Kowalczykowej; Brak zadawalającej definicji przełomu literackiego; Okazjonalne rozważania na temat przełomu Juliana Krzyżanowskiego, Artura Hutnikiewicza, Janusza Maciejewskiego, Jerzego Ziomka, Stefana Kołaczkowskiego, Tomasza Weissa, Kazimierza Budzyka, Henryka Markiewicza, Czesława Zgorzelskiego; Uwagi o podstawowej determinancie przełomu Arnolda Hausera i Michała Głowińskiego; Romantyczny przełom czy romantyczne przełomy?; Poezja polska pierwszych lat narodowej niewoli: próby wyjaśnienia nieporozumień i rehabilitacji; Upadek Polski w wierszach Hugona Kołłątaja i Józefa Morelowskiego; Refleksje historiozoficzne nad upadkiem Polski w twórczości Juliana Ursyna Niemcewicza, Adama Jerzego Czartoryskiego, Jana Pawła Woronicza, Kajetana Koźmiana; Ton smutku, przygnębienia i rezygnacji; Depresja, rozpacz i ponura determinacja; Rozpacz jako stały współczynnik świadomości polskiego narodu; W poszukiwaniu religijnej i politycznej pociechy; Nieznane dotąd motywy: zdesperowanego samobójcy, zemsty, zgliszcz i ruin, katastrof i powszechnego poruszenia natury; Problem teodycei; Przeobrażenia artystyczne w poezji porozbiorowej.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

• Program literacki Bolesława Prusa. „Acta Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio F” 1955, wyd. 1958 s. 253-284.

• Kilka uwag o narratorze w powieściach powojennych [S. Piętaka]. W: Stanisław Piętak – poeta i prozaik. Rzeszów 1969 s. 106-142.

• Z dziejów kariery literackiej i urzędniczej Kajetana Koźmiana. „Prace Humanistyczne” 1970 z. 1 s. 45-120.

• Nieznane wiersze Kajetana Koźmiana. W: Miscellanea z doby Oświecenia. Wrocław 1978 s. 364-399.

• Brązownik i brązoburca. Spór Stanisława Pigonia z Żeleńskim (Boyem) o Mickiewicza. W: Wokół Stanisława Pigonia. Rzeszów 1983 s. 23-44.

• Norwid i klasycy. W: Cyprian Kamil Norwid – interpretacje i konteksty. Rzeszów 1986 s. 111-138.

• Kiedy rozpacz staje się rzeczywistością. Uwagi o poemacie A.J. Czartoryskiego „Bard polski”. „Pamiętnik Literacki” 1987 z. 3 s. 25-56.

• Od ascezy słowa do uroków wyobraźni. O poezji Tadeusza Kubasa; Śladem poetyckiej wyobraźni Wiesława Kulikowskiego. W: Pejzaże poetyckie. Rzeszów 1988 s. 109-126; s. 127-155.

• „Odpowiedź” C.K. Norwida i jej konteksty. W: Cyprian Norwid. Kraków 1991 s. 195-219.

• Potępienie i obrona Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku. Wokół sporu Antoniego Trębickiego z Dyzmą Bończą Tomaszewskim. W: Ku reformie państwa i odrodzeniu moralnemu człowieka. Rzeszów 1993 s. 97-118.

• „Cud” G. Herlinga-Grudzińskiego – średniowiecznej kroniki ciąg dalszy czy autorska wizja świata?; Apokalipsa czy rozpad totalitarnego systemu? [dot.: T. Konwicki: Mała apokalipsa]. W: Wśród starych i nowych lektur szkolnych. Rzeszów 1994 s. 361-373; 515-542.

• Inspiracje religijne w poezji porozbiorowej (1793-1805). W: Motywy religijne w twórczości pisarzy polskiego Oświecenia. Lublin 1995 s. 241-272.

• O insurekcji kościuszkowskiej i jej przywódcach. „Zeszyty Historyczne”, Paryż 1995 z. 113 s. 221-235.

• „Polacy! Jedna rozpacz nam tylko została!” Poezja polska po utracie niepodległości Kraju w roku 1795. „Ruch Literacki” 1995 z. 6 s. 709-735.

• Przeżywanie Boga i prawowanie się z Bogiem w polskiej poezji porozbiorowej (1793-1805). „Resovia Sacra” 1995 nr 2 s. 185-215.

• Syndrom zdrady w poezjach więziennych Hugona Kołłątaja. W: „Bo insza jest rzecz zdradzić, insza dać się złudzić”. Warszawa 1995 s. 149-176.

• Oświeceniowe antecedencje Wielkiej Improwizacji. „Ruch Literacki” 1996 z. 6, przedruk w: Z Bogiem przez wieki. Rzeszów 1998 s. 49-61.

• Kategoria poezji w refleksji estetycznoliterackiej polskiego Oświecenia i wczesnego Romantyzmu. „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Historia Literatury” 1999 z. 5 s. 7-30.

• Poezja oświeceniowo-romantycznego przełomu (1792/1793 – 1830). Próba periodyzacji. W: Na przełomie Oświecenia i Romantyzmu. Rzeszów 1999 s. 23-46.

• Cztery redakcje początku Pieśni II „Ziemiaństwa polskiego” Kajetana Koźmiana. W: Od średniowiecza ku współczesności. Łódź 2000 s. 357-371.

• Romantyczne kreacje bohatera we wczesnej twórczości Juliana Ursyna Niemcewicza. „Prace Polonistyczne” Seria 4: 2000 s. 25-79.

• Stanisław Konarski w trzechsetlecie urodzin. „Ruch Literacki” 2000 z. 2 s. 48-61.

• Adam Jerzy Czartoryski jako krytyk literacki. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska (FF)” 2002/2003 vol. 20/21 s. 175-196.

• Czesław Zgorzelski jako badacz polskiego Oświecenia. W: Czesław Zgorzelski. Lublin 2002 s. 79-90.

• Opisy przyrody w poezji Niemcewicza z początków XIX wieku jako zwiastuny literackiego przełomu. W: Julian Ursyn Niemcewicz. Pisarz, historyk, świadek epoki. Warszawa 2002 s. 189-216.

• Hugo Kołłątaj – współtwórca gimnazjum Wołyńskiego. W: Krzemieniec – Ateny Juliusza Słowackiego. Warszawa 2004 s. 75-92.

• O tragedii i tragizmie raz jeszcze. „Prace Humanistyczne Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie. Komisja Historycznoliteracka” 2004 S. 1 z. 3. s. 9-44.

• Sytuacja startowa polskiej powieści, czyli o strukturze genologicznej „Pana Podstolego”. W: Cykl i powieść. Białystok 2004 s. 75-94.

• Tragizm młodzieńca w „Bardzie polskim” A.J. Czartoryskiego. W: Problemy tragedii i tragizmu. Białystok 2004 s. 225-252.

• Stanisław Frycie – współtwórca i organizator rzeszowskiej polonistyki. W: W kręgu literatury i języka. Piotrków Trybunalski 2005 s. 525-538.

Prace redakcyjne

1. Cyprian Kamil Norwid – interpretacje i konteksty. Praca zbiorowa pod red. P. Żbikowskiego. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1986, 193 s.

2. Ku reformie państwa i odrodzeniu moralnemu człowieka. Zbiór rozpraw i artykułów poświęconych dwusetnej rocznicy ustanowienia Konstytucji 3 Maja 1791 roku. Pod red. P. Żbikowskiego. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1992, 270 s.

3. Wśród starych i nowych lektur szkolnych. Zbiór analiz i interpretacji. Pod red. P. Żbikowskiego. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1994, 745 s.

4. Myśl, słowo i milczenie. Wokół zagadnień świadomości literackiej i praktyki twórczej. Pod red. P. Żbikowskiego. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1997, 319 s.

5. Z Bogiem przez wieki. Inspiracje i motywy religijne w literaturze polskiej i literaturach zachodnioeuropejskich XIX i XX wieku. Zbiór rozpraw i artykułów. Pod red. P. Żbikowskiego. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1998, 440 s.

6. Na przełomie Oświecenia i Romantyzmu. O sytuacji w literaturze polskiej lat 1793-1830. Pod red. P. Żbikowskiego. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1999, 303 s.

7. K. Koźmian: Ziemiaństwo polskie. Rękopiśmienna wersja poematu w pięciu pieśniach. Tekst odnalazł, oprac., uwagami wstępnymi oraz komentarzem historycznoliterackim opatrzył P. Żbikowski. Skolacjonowanie tekstu, objaśnienia rzeczowe, filologiczne i historyczne: M. Nalepa. Kraków: Collegium Columbinum 2000, 411 s.