BIO

Urodzona 16 lipca 1877 w Brzezinach pod Łodzią; córka Adolfa Buyno, i Walerii z domu Szczuka. Matka Bohdana Arcta, prozaika. Ukończyła Instytut Maryjski w Warszawie oraz Wyższe Kursy Żeńskie Literatury im. A. Baranieckiego w Krakowie. Debiutowała w 1890 wierszem ku czci Adama Mickiewicza pt. Na widok trumny, opublikowanym w piśmie „Światełko” (nr 3; pod pseudonimem: Ciocia Mania). Studiowała zagranicą języki obce. W 1901 wyszła za mąż za księgarza i wydawcę, Zygmunta Arcta, wraz z którym wyjechała wkrótce do Lipska, aby zapoznać się z problemami drukarstwa. Odtąd była związana z wydawnictwem Arctów jako autorka książek dla dzieci i młodzieży (głównie w seriach Moje Książeczki; Zajmujące Czytanki, które także okresowo redagowała), oraz współpracowniczka wydawanych przez firmę czasopism dziecięcych: „Moje Pisemko” (od 1902 współredaktorka obok Anieli Szycówny, w 1905-36 redaktorka; prowadziła tu też Gawędkę listowną) i „Nasz Świat” (redaktorka w 1910-15), w których ogłaszała liczne utwory (zwykle podpisane pseudonimami). W latach późniejszych była kierowniczką wydawnictw dziecięcych w firmie. W 1905-14 działała w Lidze Abstynentów. Udzielała się także w akcjach społecznych dla ubogich, opiekowała się ochronką powstałą z fundacji Michała Arcta. W dwudziestoleciu międzywojennym rozwijała nadal twórczość dla dzieci. Publikowała w wielu czasopismach, m. in.: „Rozwoju” (1919-23; w 1921 redaktorka), „Młodzieży Polskiego Czerwonego Krzyża” (1923), „Małym Pisemku” (w 1928 redaktorka; współpracowała do 1935/36), „Rodzinie Polskiej” (1937-38; tu cykl Z piśmiennictwa). Po śmierci męża w 1935 była członkiem zarządu firmy Arctów. Od sierpnia 1939 mieszkała w Dobrzanowie koło Siedlec. Od 1947 należała do Związku Zawodowego Literatów Polskich (później Związek Literatów Polskich). Zmarła 13 czerwca 1952 w Dobrzanowie; pochowana na Cmentarzu Parafialnym w Żeliszewie Podkościelnym.

Twórczość

1. Kocia Mama i jej przygody. Z własnych wspomnień opowiedziała Maria Buyno-Arctowa. Powst. ok. 1892. Wyd. Warszawa: M. Arct 1905, 191 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1916, wyd. 3 1922, wyd. 4 1925, wyd. 4 [!] [1927], wyd. 6 1930 [antydatowane 1929], wyd. 7 1938 [antydatowane 1937]; wyd. 8 Wrocław: M. Arct, T. Zapiór i S-ka 1948; Warszawa; Nasza Księgarnia 1957, tamże: wyd. 2 [!] 1984, wyd. 3 1991; [wyd. 12] Warszawa: Nasza Księgarnia 1995; Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2002, wyd. 2 [!] tamże 2003.

2. John Ruskin i jego poglądy. [Szkic]. Warszawa: M. Arct 1901, 69 s. Wyd. 2 tamże 1908.

3. Mysia Norka. Opowiadania dla dzieci. Warszawa: M. Arct 1902, 39 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1904, wyd. 3 [nie po 1909], wyd. 4 1919.

Autorka podpisana: Ciocia Mania.

4. Narcyza Żmichowska (Gabriela) i jej dzieła. [Szkic]. Warszawa: M. Arct 1902, 126 s.

5. Brylanty. Opowiadanie dla dzieci. Warszawa: M. Arct 1903, 64 s. Wyd. nast. tamże: 1907, 1913, [1921], 1929 [antydatowane: 1928].

6. Księżniczka-chrabąszczyk. Powiastka dla dzieci od 6 do 9 lat. Warszawa: M. Arct 1903, 25 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1905.

Autorka podpisana: Ciocia Mania.

Wyd. nast. łącznie z Przekłady i przeróbki poz. pt. Księżniczka-chrabąszczyk; Szaraczek i Bielasek. Warszawa: M. Arct 1924, 47 s.

7. Choinka. Komedia w 1 akcie. Moje Pisemko 1904 nr 11-12. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1916, 16 s. Wyd. nast. tamże: 1916, [1921]. Przedruk zob. poz. .

Druk w czasopiśmie podpisany: M. B. Wydanie książkowe podpisane: Ciocia Mania.

8. Ciekawe historyjki dla małych dzieci. Warszawa: M. Arct 1905, 60 s. Wyd. 2 tamże 1913.

Autorka podpisana: Ciocia Mania.

Wyd. łącznie z Zazdrosna kózka pt. Ciekawe historyjki; Zazdrosna kózka. Warszawa: M. Arct [1924], 52 s.

Autorka podpisana: Ciocia Mania.

9. Ostatnia lalka Ewuni. Opowiadanie. Warszawa: M. Arct 1905, 38 s.

Wyd. nast. łącznie z poz. pt. Podróż Beluni; Ostatnia lalka Ewuni. Warszawa: M. Arct 1924, 38 s.

10. Swoboda. Komedyjka w 1 akcie. Moje Pisemko 1905/6 nr 31-34. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct [ok. 1910].

Autorka podpisana: Ciocia Mania.

11. Dziewczynka na posyłki. Komedyjka w 1 akcie. Moje Pisemko 1906 nr 1, 2. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1918, 17 s. Przedruk zob. poz. .

Druk w czasopiśmie anonimowy. Wydanie książkowe podpisane: Ciocia Mania.

12. Na wakacjach w Zalesiu. [Powieść]. Warszawa: M. Arct 1906, 142 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1928, wyd. 3 1934 [antydatowane 1933].

13. Duch górski. (Baśń gwiazdkowa). Warszawa: M. Arct [1907], 28 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1912, [wyd. 3] 1918.

Wyd. łącznie z poz. pt. Duch górski; Duch burzy. Warszawa: M. Arct 1924, 31 s.

14. Pamiętnik Stacha. Opowiadania dla dzieci. Warszawa: M. Arct 1907, 149 s.

15. Gwiazdka Michasia. Obrazek sceniczny w 1 odsłonie. Moje Pisemko 1908/1909 nr 61, 62. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1917, 18 s. Przedruk zob. poz. .

Druk w czasopiśmie anonimowy. Wydanie książkowe podpisane: Ciocia Mania.

16. Pałac z piasku. Opowiadanie dla młodzieży. Warszawa: M. Arct 1908, 78 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1918, wyd. 3 [1924].

17. Cudowne skrzypki. Baśń czarodziejska. Warszawa: M. Arct 1909, 32 s.

Autorka podpisana: Jagmin.

18. Jaszek. Powiastka. Warszawa: M. Arct 1909, 26 s. Wyd. 2 tamże 1921.

19. Skarb. Powiastka gwiazdkowa. Warszawa: M. Arct 1909, 21 s. Wyd. 3 [!] tamże 1917.

Przekłady

ukraiński

Skarb. Stanislaviv 1920.

20. Czytajmy sami. Powiastki dla małych dzieci. Zebrała i ułożyła M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1910, 162 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1916, wyd. 3 1922 [antydatowane 1921], wyd. 4 Książka 1-2 1928, wyd. 5 Książka 1 1931, wyd. Książki 1-2 [ok. 1938]-1939.

Zawartość

wyd. 4: Książka 1: W ogródku Kasiuni; Tylko dziewczynka; Dla mamusi; W szpitaliku; Obrona; Obrońca; Mądra książka; Powrót ze wsi; Czego duszki leśne płakały. – Książka 2: Jajko wielkanocne; Wysłańcy św. Mikołaja; Jak Zosieńka pomagała; Dwie Mizie.

Adaptacje

radiowe

powiastki Czego duszki leśne płakały: Radio 1934.

21. Księżniczka i zły duszek. Bajka. Warszawa: M. Arct 1910, 27 s. Wyd. nast. tamże: 1917, [1930], [1939].

Autorka podpisana: Jagmin.

22. Płaczek i śmieszek. Śliczna bajeczka. Warszawa: M. Arct 1910, 30 s.

Autorka podpisana: Jagmin.

23. Podróż Beluni. Powiastka. Warszawa: M. Arct 1910, 32 s.

Wyd. nast. łącznie z poz. pt. Podróż Beluni; Ostatnia lalka Ewuni. Warszawa: M. Arct 1924, 38 s.

24. Tajemnica. Komedyjka w 2 aktach. Warszawa: M. Arct 1910, 22 s.

Autorka podpisana: M.B.

25. Midas król złota. Opowiadanie. Warszawa: M. Arct 1911, 21 s. Wyd. nast. tamże [1931].

Autorka podpisana: Jagmin.

26. Wielka menażeria. Z obrazkami. Warszawa: M. Arct 1911, 27 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1916, [1931].

Wyd. 1-2 podpisane: Ciocia Mania.

27. Zemsta. Opowiadanie z życia małego Kaliszanina. Warszawa: M. Arct 1915, 40 s. Wyd. nast. tamże 1932.

28. Związek siedmiu. [Opowiadanie]. Warszawa: M. Arct 1915, 56 s. Wyd. nast. tamże 1932.

Wydanie z 1932 podpisane: J. Brzostek.

29. Wigilia w śniegu. [Opowiadanie]. Warszawa: M. Arct 1916, 18 s. Wyd. nast. tamże: [1921], [1931].

Wydania z 1916 i 1921 podpisane: Ciocia Mania.

30. Dumny smrek; Duch burzy; Baśnie górskie. Warszawa: M. Arct 1918, 19 s.

Wyd. łącznie z poz. pt. Duch górski; Duch burzy. Warszawa: M. Arct 1924, 31 s.

Wyd. osobne baśni Dumny smrek: Warszawa: M. Arct 1948, 15 s.

31. Dzwonek. Wspomnienia z życia pensjonarek. Warszawa: M. Arct 1918, 30 s. Wyd. 2 tamże 1923.

32. Kózka-Białonóżka. Warszawa: M. Arct 1918, 10 s.

Autorka podpisana: Ciocia Mania.

33. Moja podróż. [Opowiadanie]. Warszawa: M. Arct 1918, 20 s.

34. Podpalacz. Opowiadanie na tle zdarzeń prawdziwych. Warszawa: M. Arct 1918, 66 s.

35. Skarbonka. Komedyjka w 1 akcie. Warszawa: M. Arct 1918, 12 s. Przedruk zob. poz. .

Autorka podpisana: Ciocia Mania.

36. Wieszczka lalek. Komedyjka w 1 odsłonie. Warszawa: M. Arct 1918, 15 s.

Wydano anonimowo.

Adaptacje

radiowe

Radio (Kraków) 1929.

37. Kazia „Duża. Powieść dla młodzieży. Warszawa: M. Arct 1919, 208 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1920, wyd. 3 1931 [antydatowane 1930]; wyd. 4 Wrocław: M. Arct 1947; [wyd. 5] Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2004.

38. Ojczyzna. Opowiadanie z ostatnich czasów. Moje Pisemko 1920 nr 20-44, 1921 nr 39-52. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1922, 226 s. [Wyd. 2] Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2003, tamże 2004.

39. Słoneczko. Powieść. Warszawa: M. Arct 1920, 163 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 [1926], wyd. 3 1930 [antydatowane 1929], wyd. 4 1934; Warszawa, Kraków: M. Arct, T. Gieszczykiewicz 1945; wyd. 2 [!] przejrzane Warszawa: Nasza Księgarnia 1958, tamże: 1987, wyd. 4 1991; [wyd. 9] Gdańsk: Novus Orbis 1994; Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2002, wyd. 2 [!] tamże 2003.

Adaptacje

teatralne

Łódź, Scena Prezentacji Teatr im. S. Jaracza 1990.

telewizyjne

Adaptacja: B. Biel. Telewizja Polska 1999.

40. Rycerz złotego serduszka. Powieść fantastyczna dla dzieci. Warszawa: M. Arct 1922, 168 s.

41. Koledzy. Powieść dla młodzieży. Warszawa: M. Arct 1923, 174 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1934 [antydatowane 1933]; wyd. 3 Wrocław: M. Arct, T. Gieszczykiewicz 1947.

42. Wilczysko-opowiadanie. Moje Pisemko 1923 nr 1-4, 6-9, 11-34, 37-52. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1924 [antydatowane 1923], 195 s.

43. Gwiazdka Michasia; Choinka; Skarbonka; Dziewczynka na posyłki. Komedyjki. Warszawa: M. Arct 1924, 40 s.

Wyd. łączne poz. 7, 11, 15, 35.

44. Perły księżniczki Maji. (Bajka nie bajka). Moje Pisemko 1924 nr 3-7, 9, 11-24, 26-27, 32, 34, 35-39, 41-43, 45-52. Wyd. osobne z podtytułem: Bajka nie bajka błękitnemu chłopcu opowiedziana dla młodych i starszych napisana. Warszawa: M. Arct [1925], 155 s. Wyd. 2 tamże 1931 [antydatowane 1930]. Por. poz. .

45. Zosia Marudzińska i wróżka Dzieciolubska oraz inne powiastki. Warszawa: M. Arct 1924, 43 s.

Zawartość

Co się zdarzyło w pokoju dziecinnym; Dobry braciszek; Wróbelki Kocia; Zosia Marudzińska i wróżka Dzieciolubska; Chora laleczka; O Zosieńce co widelcem szyć chciała.

46. Błękitny chłopiec. Cz. 2 powieści pt. Perły księżniczki Maji. „Moje Pisemko 1925 nr 27-41, 43-45, 47-48, 50-52. Por. poz. .

47. Fifinka czyli awantura arabska. Moje Pisemko 1926 nr 1-30, 32-35, 37-44, 46. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct [1927], 149 s. Wyd. nast. tamże [1931]; [wyd. 3] Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2003.

Adaptacje

radiowe

Radio (Wilno) 1929.

48. Kapryśna wiosenka. Historia jednego numeru. Moje Pisemko 1926 nr 15-17, 19-22. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1929 [antydatowane 1928], 31 s. Wyd. nast.: Jerozolima: Sekcja Wydawnicza 3 Korpusu 1944; Bari: Sekcja Wydawnicza 2 Korpusu 1945.

Druk w czasopiśmie podpisany: Ma-Ja-Bu.

49. Cudowne dziecko – powieść dla starszych dzieci. Moje Pisemko 1927 nr 1-36, 38-49, 51-52.

50. Bohaterka. Przygody Zbyszka i Hanki u zajączków w gościnie. Warszawa: M. Arct 1929 [antydatowane 1928], 39 s.

51. Czar-baba. Moje Pisemko 1929 nr 2-17, 14-22, 24-26. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1929, 87 s.

Adaptacje

radiowe

Radio (Wilno) 1930.

52. Wieś szczęśliwa. Powieść. Warszawa: M. Arct 1929 [antydatowane 1928], 241 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1936 [antydatowane 1935]; Wrocław: M. Arct 1946, wyd. 4 tamże 1947; [wyd. 5] Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2003.

53. Wyspa mędrców. Powieść. Cz. 1-4. Tygodnik Przygód i Powieści 1929-1930 nr 1-40. Wyd. Warszawa: M. Arct 1930, 638 s. Druk „Kurier Polski” 1983 nr 154-255/6, 1984 nr 1-255, 1985 nr 1-75. Wyd. nast. T. 1-2. Warszawa: Alfa 1990, tamże: 1991, T. 3-4. Warszawa: Alfa 1991.

54. Przebrana księżniczka – powieść. Moje Pisemko 1930 nr 1-47.

55. Serca i serduszka. [Powieść]. Warszawa: M. Arct [1931], 286 s.

56. Syn policjanta. [Opowiadanie]. Warszawa: M. Arct 1932, 33 s. Wyd. nast. tamże 1938.

57. Trzy kamienie – powieść. Moje Pisemko 1932 nr 1-10, 12-28, 30-51.

58. W cudzych piórkach. [Opowiadanie]. Warszawa: M. Arct 1932, 39 s. Wyd. nast. tamże [1934].

59. Figa. Powieść dla młodzieży. Moje Pisemko 1933 nr 31-52. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1939 [antydatowane 1938], 175 s. Wyd. nast.: [wyd. 2] Warszawa: Alfa 1991; Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2003.

60. Nasza Maleńka. Powieść. Warszawa: M. Arct 1933 [antydatowane 1932], 350 s.

61. Zielony szaleniec. Powieść dla starszych dzieci. Moje Pisemko 1933 nr 1-53. Wyd. osobne Warszawa: M. Arct 1936 [antydatowane 1935], 165 s.

62. Dziecko morza. Powieść. Moje Pisemko 1934 nr 1-43, 45-52. Wyd. osobne Warszawa 1937 [antydatowane 1936], 202 s.

63. Czarna księżniczka. Powieść. Moje Pisemko 1935 nr 2-12, 14-15, 17, 1936 nr 18-42.

64. Muzykanci podwórzowi. [Opowiadanie]. Warszawa: M. Arct 1935, 35 s.

65. Złota nić. Powieść dla starszych dzieci. Moje Pisemko 1935 nr 1-27, 29-30, 32-35. Wyd. osobne Warszawa 1938 [antydatowane 1937], 152 s. [Wyd. 2] Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne 2003.

66. Ptaszek Tereski. [Opowiadanie]. Warszawa: M. Arct [1938], 62 s.

67. Kotek w bocianim gnieździe. [Opowiadanie]. Wrocław: M. Arct 1947, 15 s.

Autorka podpisana: Jagmin.

Przekłady i adaptacje

1. Szaraczek i Bielasek. Powiastka dla dzieci, podług francuskiego oryginału. Warszawa: M. Arct 1903, 32 s. Wyd. nast. łącznie z Księżniczka – chrabąszczyk zob. Twórczość poz. .
Autorka podpisana: Ciocia Mania.

Wyd. nast. łącznie z Twórczość poz. pt. Księżniczka-chrabąszczyk; Szaraczek i Bielasek. Warszawa: M. Arct 1924, 47 s.

2. Wieszczka kwiatów. Powiastka dla dzieci. Z angielskiego przerobiła M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1903, 27 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1904, 1909, wyd. 5 [!] 1918.
Opracowanie podpisane: Ciocia Mania.
3. B. Björnson: Rękawiczka. Sztuka w 3 aktach. Tłum. M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1905, 114 s.
4. K. Busse: Nowele szkolne. Przeł. M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1905, 72 s.
5. F. W. Foerster: Nauka życia w przykładach. Książka dla rodziców, wychowawców i nauczycieli. Cz. 1-4. Warszawa: M. Arct 1906-1913.

Cz. 1. Przeł. M. Buyno-Arctowa. 1906, 170 s.

Cz. 2. Streściła M. Buyno-Arctowa. 1912, 190 s.

Cz. 3. Streściła M. Buyno-Arctowa. 1913, 108 s.

Cz. 4 pt. Nauka życia. Streściła M. Buyno-Arctowa. 1907, 147 s.

6. Ch. Dickens: Oliwer. Opowiadanie. Według Dickensa oprac. M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1908, 40 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1914, wyd. 3 [nie po 1921].
7. J. I. Kraszewski: Grześ z Sanoka. Opowiadanie historyczne z czasów Władysława Jagiełły. Podług J. I. Kraszewskiego oprac. M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1908, 83 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1918, [wyd. 3] 1921, wyd. 3 [!] 1925, wyd. 4 1929, wyd. 5 1949.
Opracowanie w wydaniach 1-4 podpisane: M.B.
8. Julek i jego sprzymierzeńcy. Powieść dla starszych dzieci. Przerobiła z angielskiego M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1909, 125 s.
Opracowanie podpisane: B.A.
9. Mały Tim. Powiastka podług [Ch.] Dickensa. Oprac. M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1909, 24 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 [1917], wyd. 3 1918.
10. Na zamku hrabiowskim. Opowiadanie dla starszych dzieci. Spolszczone przez M. Buyno-Arctową. Warszawa: M. Arct 1910, 100 s. Wyd. nast. tamże: 1910, 1910 [1916].
W wydaniach 1 i 3 opracowanie podpisane: M.B.
11. F. W. Foerster: Nauka życia. Pogadanki etyczne. Podług F.W. Foerstera. Oprac. M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct 1911, 96 s. Dod. do „Nasz Świat” 1911 nr z XI. Wyd. nast. tamże 1912 Dod. do „Nasz Świat” 1912 nr z X.
Opracowanie podpisane: M.B.
12. Czarna Elka. Powieść. Z opowiadania czeskiego przerobiła M. Buyno-Arctowa. Warszawa: M. Arct [1909], 121 s. Wyd. nast. tamże 1916.
13. Baśnie greckie; Skrzydlaty koń; Tajemnicza skrzynia. Opracowane z francuskiego. Warszawa: M. Arct 1917, 27 s.
Opracowanie podpisane: Jagmin.

Wyd. osobne poszczególnych bajek:.

Skrzydlaty koń. (Bajka grecka). Warszawa: M. Arct [1917], 14 s.

Tajemnicza skrzynia. Bajka grecka. Warszawa: [M. Arct 1917], 14 s.

14. Nochal. Bajka podług [W.] Hauffa. Warszawa: M. Arct 1917, 23 s. Wyd. nast. tamże 1924.
Opracowanie podpisane: Jagmin.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży. Wyd. 2. Warszawa 1984 ([J. Z. Białek] JZB).
Smuszkiewicz: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań 1990.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (K. Kuliczkowska).

Ogólne

Artykuły

Z. Arct: Tak pamiętam moją matkę. Wspomnienie o Marii Buyno-Arctowej. Kurier Polski 1983 nr 154.

Wieś szczęśliwa

K. Kuliczkowska: Cztery powieści dla dzieci. Odrodzenie 1946 nr 46 [m. in. rec.: Wieś szczęśliwa].