BIO

Urodzony 7 marca 1938 w Warszawie; syn Wincentego Burka, pisarza i działacza ludowego, oraz Zofii z domu Młodożeniec. W okresie okupacji niemieckiej przeniósł się wraz z rodzicami do Sandomierza, gdzie też po wojnie ukończył liceum ogólnokształcące. W 1955-60 odbył studia na Wydziale Dziennikarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Należał w tym czasie do Związku Młodzieży Polskiej i Zrzeszenia Studentów Polskich (ZSP). Debiutował w 1957 recenzją z przedstawienia Moliera Don Juan w warszawskim Teatrze Polskim pt. Nie ma Moliera zamieszczoną we „Współczesności” (nr 9). Systematyczną pracę krytyczną podjął w 1961, współpracując głównie z „Twórczością”, zaś nieregularnie m. in. ze „Współczesnością”, „Tygodnikiem Kulturalnym”, „Odrą”, „Polską”, „Nurtem” i „Więzią” (tu w 1961-64 pod pseudonimem Łukasz Ligęza), a w latach późniejszych „Tekstami” i „Pismem”. W 1967 ożenił się z Krystyną Nowicką. Od 1967 należał do Związku Literatów Polskich (1972-1975; był członkiem Komisji Młodzieżowej, od 1980 członkiem Zarządu Głównego). W 1968-70 wchodził w skład zespołu redakcyjnego zeszytów ZSP, „Orientacja”. W 1970 podjął pracę naukową w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN jako asystent, a po uzyskaniu w 1980 doktoratu na podstawie pracy Krytyka literacka w dwudziestoleciu międzywojennym, której promotorem był prof. Stefan Żółkiewski – jako adiunkt. W 1972 pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego miesięcznika „Nowy Wyraz”. Za twórczość krytyczną otrzymał w 1973 nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 1976 podpisał protest przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji PRL Memoriał 101, od tej pory brał udział w działaniach opozycji demokratycznej. W 1977 był współzałożycielem nielegalnego Towarzystwa Kursów Naukowych i wykładał na tzw. Uniwersytecie Latającym (do 1980). W 1977-81 wchodził w skład redakcji niezależnego czasopisma „Zapis”. W 1981 został członkiem Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych Solidarność. Współpracował z wychodzącymi poza cenzurą czasopismami „Nowy Zapis” (1982-84; członek redakcji) i „Almanach Humanistyczny” oraz londyńskim „Pulsem”. W 1985 został zwolniony z pracy w IBL, ponownie przyjęty w 1989. W 1988 otrzymał nagrodę POLCUL Foundation (Australia) za udział w rozwoju niezależnej kultury polskiej. W tymże roku został członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1989 wszedł do Komitetu Założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP), następnie był członkiem Zarządu Głównego SPP i przewodniczącym Komisji Kwalifikacyjnej, a od 1991 do 1993 wiceprezesem SPP. W 1990 został członkiem redakcji dwumiesięcznika IBL, „Teksty Drugie”. W tymże roku rozpoczął współpracę z Programem II Polskiego Radia jako stały uczestnik audycji z cyklu Tygodnik literacki. W 1996-2002 współpracował z „Gazetą Polską”, na której łamach publikował m.in. cykl Dziennik kwarantanny. Od 2002 wchodził w skład jury nagrody literackiej im. J. Mackiewicza. W 2003 przeszedł na emeryturę w IBL PAN. Zmarł 1 maja 2017 w Pruszkowie; pochowany na cmentarzu w Podkowie Leśnej.

Twórczość

1. Zamiast powieści. [Szkice literackie]. Warszawa: Czytelnik 1971, 326 s.

Nagrody

Nagroda im. S. Piętaka w 1972.

Zawartość

I: Nowe dzieło?; Proza na brudno [A. Ważyk: Epizod; W. Mach: Góry nad czarnym morzem]; Poetyzacja powieści; Same konwencje. – II: Powieść o niemocy [S. Mach: Rdza]; Odwrócony Bildungsroman [dot. twórczości H. Voglera, B. Sztajnerta, K. Truchanowskiego, A. Kuśniewicza]; Rąbek pamiętnika [dot. S. Lema, M. Jastruna, J. Putramenta, A. Sandauera, A. Ważyka]; Dzieło labiryntem [T. Parnicki: Twarz księżyca]; Powieść, niepowieść [J. Zawieyski: Wawrzyny i cyprysy]; Jak możliwa jest powieść [L. Gomolicki: Kiermasz; Wydarzenie; Dzikie muzy]; Bruliony wielkich tematów [J. Zawieyski: Korzenie]. – III: Przewlekła rewolucja; Literatura kryzysu [B. Wojdowski: Wakacje Hioba. W. Odojewski: Wyspa ocalenia. E. Balcerzan: Pobyt]; Nie ma powieści [E. Bryll: Jałowiec; Gorzko, gorzko; B. Wojdowski: Konotop]; Debiuty z perspektywą [B. Latawiec: Nie widziałem tak długiej chorągwi; J. Waksmański: Czarne łochynie]; Kto będzie szalony? [Z. Żakiewicz: Ród Abaczów]. – IV: Jak wyjść z rupieciarni? [J. Łukasiewicz: Zagłoba w piekle]; Na ostrze noża [A. Mencwel: Nowy realizm i akty wiary].

2. Dalej aktualne. [Szkice]. Warszawa: Czytelnik 1973, 373 s.

Nagrody

Nagroda Życia Literackiego za r. 1973.

Zawartość

Punkty wyjścia: Genialny wiek XIX; Esej o literaturze XIX wieku; Arcydzieło niedokończone [dot. S. Brzozowskiego]; 1905 nie 1918; „Bądź zdrów, dobry, mądry i jasny” (Stanisława Witkiewicza walka o duszę syna); Rolland; Dada, Lenin; Futuryzm. – Horyzont arcydzieła: Skąd się wziął „Ulisses” [J. Joyce'a]; Faulkner na tle Faulknera; Kłębowisko realności [E. Sabato: O bohaterach i grobach]; Na manowcach „powrotu do natury” [H. Broch: Kusiciel]; Musil bez głowy [dot. pol. przekładu „Człowieka bez właściwości”]. – Blaski imponderabiliów i półmrok epoki: Szkoła mitologiczna Artura Sandauera; Bolesław Miciński zwycięstwo nad rozpaczą; Dramat wielkiej krytyki [dot. K. Wyki]. – Powracające tematy: Pan Homais i rewolucja [dot. twórczości L. F. Céline'a i L. Guilloux].

3. Krytyka literacka i „duch nowoczesności”; Problemy wojny, rewolucji i niepodległości w zwierciadle prozy narracyjnej. [Szkice]. W: Literatura polska 1918-1975. T. 1. Literatura polska 1918-1932. Warszawa 1975 s. 137-186, 453-525.

4. Jaka historia literatury jest nam dzisiaj potrzebna? Zeszyt oprac. S. Amsterdamski, T. Burek. T. Kowalik. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1979, 115 s. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

Zeszyt zawiera poza tytułowym referatem T. Burka i stenogramem dyskusji nad nim także: W. Bartoszewski: Pamięci A. Gołubiewa.

Wyd. osobne referatu: Jaka historia literatury jest nam dzisiaj potrzebna? [B.m.w.* 1980?], 18 s.

5. Zapomniana literatura polskiego października. [Szkic]. [Warszawa:] Nakład Wola „Solidarność”* [1983], 19 s. Wyd. nast.: Warszawa: Wydawnictwo „W”* 1983. Przedruk zob. poz. oraz w: Literatura źle obecna. Londyn 1984 s. 171-190 i wyd. nast. Kraków 1986.

6. Żadnych marzeń. [Szkice]. London: Polonia 1987, 242 s. Wyd. nast. przejrzane Warszawa: Oficyna Wydawnicza Pokolenie* 1989.

Zawartość

I. Co się dzieje z krytyką?: Rozmyte tradycje. – II. W stronę historii: Jaka historia literatury jest nam dzisiaj potrzebna? [poz. ]; Historia sztuki polskiej: kłopoty z modernizmem; Zapomniana literatura polskiego października [poz. ]. – III. Kultura z fasadą Zamku Królewskiego: Pamiętniki marcowe; Refleksje po XX Zjeździe (Literatów); Koniec świata pozorów?. – IV. Uczta literacka: Dziennik nie straconych złudzeń [W. Kubacki: Dziennik 1944-1958]; Teoria literatury Bohdana Czeszki [B. Czeszko: Marginałki]; Brzozowski i profesor Jakubowski; Irzykowski w okruchach [B. Irzykowski: Myśli. Wybór B. Grzeniewski]; Melancholikom dla rozrywki [M. Raczewa: Nowa fala i nowa powieść]; Kompleks Ezopa [A. Pawluczuk: Rozbiory]. – V. Powieść utajona: Powieść utajona; Nieczyste formy Różewicza; Jak czytać „Dziesięć lat w kinie” [W. Woroszylskiego]; Dziennik bez blasku [J. Zawieyski: W alei bezpożytecznych rozmyślań]; O „Alfabecie wspomnień” i szansach autobiografii [A. Słonimskiego]; Zanim dzieła zebrane ukażą się w Warszawie T. Burek. czyli Stefana Kisielewskiego przymiarka do Historii [S. Kisielewski: Moje dzwony trzydziestolecia]; Szkoda tego pomysłu [K. Brandys: Nierzeczywistość]; Tak długa nieobecność. Glosa o „Miazdze” [J. Andrzejewskiego]; Marszruty i manowce świadków epoki [W. Woroszylski: Powrót do kraju; T. Drewnowski: Tyle hałasu o nic?]. – VI. Niez(n)iszczalne marzenie: Po balu maturalnym – „Poemat dla dorosłych” [A. Ważyka]; Herbert-linia wierności.

Przekłady

serbsko-chorwacki

szkicu Po balu maturalnym: [Przeł.] B. Rajčić. W: Poljsko pitanje. Beograd 1987.

7. Dzieło niczyje. [Studia]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2001, 170 s.

Zawartość

Literatura niepoważne zajęcie; Ostatni krzyk tamtej młodości [dot. S. Czycza]; Słowo poety na rozstajach świata i ducha [dot. K. Karaska]; Umysł nienasycony [dot. A. Kijowskiego]; Dzieło nienasycone [dot. J. Iwaszkiewicza]; Co jest jeszcze do odkrycia w Iwaszkiewiczu?; Inna i ta sama [dot. A. Iwaszkiewiczowej]; Herlinga-Grudzińskiego profil z chimerą.

8. Dziennik kwarantanny. Kraków: Arcana 2001, 255 s.

Felietony literackie drukowane w „Gazecie Polskiej” w 1996-2000.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Arcydzieło niedokończone. Twórczość 1966 nr 6 s. 73-96 [dot. twórczości S. Brzozowskiego].
Lekcja rewolucji (O znaczeniu rewolucji 1905 roku w procesie historyczno-literackim). W: Literatura polska wobec rewolucji. Warszawa 1971 s. 146-191.
Spór między likwidatorami Młodej Polski. Twórczość 1971 nr 1 s. 61-75.
1905, nie 1918; Cztery dyskusje Karola Irzykowskiego. W: Problemy literatury polskiej lat 1890-1939. Seria 1. Wrocław 1972 s. 77-105, 129-182.
Demokratyczne tworzywo literatury. Nowy Wyraz 1972 nr 6 s. 43-59.
Miejsce Brzozowskiego w dwudziestowiecznym sporze o romantyzm. W: Wokół myśli Stanisława Brzozowskiego. Kraków 1974 s. 7-41.
Janusowe oblicze modernizmu. Teksty 1976 nr 3 s. 55-78.
Przybyszewski kusiciel. Życie Literackie 1977 nr 52 s. 5-6; przedruk w: Stanisław Przybyszewski. Materiały konferencji naukowej. Wrocław 1982 s. 7-21.
Utopia dobroci (Wilhelm Mach i jego książka nie napisana). Twórczość 1977 nr 10 s. 84-103.
Wacław Nałkowski. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 5. Literatura okresu Młodej Polski. T. 4. Kraków 1977 s. 97-121.
Żeromski-rozdarta świadomość. W: Stefan Żeromski – w pięćdziesiątą rocznicę śmierci. Warszawa 1977 s. 57-72.
Przeciwieństwa istnienia. Pisarski świat Jerzego Andrzejewskiego. „Zapis”* 1979 nr 12 s. 6-19, 1980 nr 13 s. 186-205.
Autobiografia jako rozpamiętanie losu. Pamiętnik Literacki 1981 nr 4 s. 123-141 [dot. twórczości Cz. Miłosza].
Dialog Wolności i Konieczności albo historyczne wtajemniczenie. Teksty 1981 nr 4/5 s. 93-114, przedruk w: Poznawanie Miłosza. Kraków 1985 s. 263-280.
Mądrość daremna. Pismo 1981 nr 5/6 s. 78-91, przedruk w: O twórczości Jarosława Iwaszkiewicza. Kraków 1983 s. 37-53.
1863 po 1905. Puls 1985 nr 27 s. 44-60.
Niepewna miara rzeczy: człowiek. Fragment o pisarstwie Brandysa młodszego [Kazimierza]. W: Problemy wiedzy o kulturze. Wrocław 1986 s. 583-595.
Odmiany poezji. W: K. Nowak: Z polskiej poezji współczesnej. Warszawa 1988 s. 143-152.
Umysł nie nasycony. Twórczość 1989 nr 3 s. 65-83 [dot. twórczości A. Kijowskiego].
Cały ten okropny świat. (Sztuka pamięci głębokiej a zapiski w „Innym świecie” Herlinga-Grudzińskiego). Teksty Drugie 1991 nr 1/2 s. 47-57, toż w: Etos i artyzm. Rzecz o Herlingu-Grudzińskim. Poznań 1991 s. 9-18, przekł. francuski: „Literary Studies in Poland”, Wrocław T. 26: 1992 s. 7-19.
Krytyka literacka i „duch dziejów. W: Literatura polska 1918-1975. T. 2. Warszawa 1993 s. 264-341.
Stanisław Młodożeniec; Aleksander Wat; Anatol Stern. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 6. Literatura polska w okresie międzywojennym. T. 3. Kraków 1993 s. 41-70; 71-122; 123-164.
Pisarz, demony, publiczność. Jerzy Andrzejewski. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Warszawa 1994 s. 169-182.
Gustaw Herling-Grudziński i Stefan Żółkiewski. Zestawienie i przeciwstawienie. Arcana 2003 nr 2 s. 144-158.

Prace redakcyjne

1. K. Karasek: Godzina jastrzębi. Wybór autora i T. Burka. Warszawa: Zrzeszenie Studentów Polskich, PZG Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa – Książka – Ruch 1970, 39 s.
2. R. Zengel: Mit przygody i inne szkice literackie. Wybór i wstęp: T. Burek. Warszawa: Czytelnik 1970, 332 s.
3. S. Młodożeniec: Utwory poetyckie. Zebrał, oprac., wstępem i przypisami opatrzył T. Burek. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1973, 515 s.
4. S. Młodożeniec: Poezje wybrane. Wyboru dokonał, wstępem i notą opatrzył T. Burek. [Warszawa:] Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977, 125 s.
5. S. Brzozowski: Humor i prawo. Wybrane studia krytyczne. Wybór, oprac. i wstęp: T. Burek. Warszawa: Czytelnik 1988, 353 s.
6. Literatura polska po 1939 roku. Przewodnik encyklopedyczny pod red. [M. Drabikowskiego] M. Witkowicza. Współpraca redakcyjna: [T. Burek] TB, [I. Jarosińska] IJ, [J. Sławiński] JS, [J. Wojnowski] JW. T. 1. Warszawa: PEN* 1989, XIII, 378 s.
7. S. Młodożeniec: Poezje wybrane. (II). Wybór, przedmowa [i nota biograficzna:] T. Burek. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1989, 134 s.
8. J. Lechoń: Poezje wybrane (II). Wybór, wstęp i nota biograficzna: T. Burek. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1990, 121 s.
9. A. Kijowski: Granice literatury. Wybór szkiców krytycznych i historycznych. Zebrał, oprac. i wstępem poprzedził T. Burek. T. 1-2. Warszawa: Biblioteka „Więzi 1991, 319 + 232 s.
10. J. Iwaszkiewicz: Najpiękniejsze opowiadania. Wybrał, ułożył i przedmową opatrzył T. Burek. Londyn: Puls 1993, 570 s.
11. W. Burek, J. Iwaszkiewicz: Sandomierz nas połączył. Korespondencja z lat 1945-1963. Słowo wstępne: K. Burek. Do druku przygotowali: M. Burek, K. Burek i T. Burek. Warszawa: Skotnica 1995, 200 s.
12. G. Herling-Grudziński: Eseje. Wyboru dokonał T. Burek. (Pisma wybrane, 3). Warszawa: Czytelnik 2001, 431 s.
13. Andrzej Kijowski i krytycy. Antologia tekstów. Red.: W. Tomaszewska przy współpracy K. Kijowskiej i T. Burka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2005, 412 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1977, 1987.

Słowniki i bibliografie

Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Artykuły

S. Barańczak: Tomasz Burek – propozycja krytycznego maksymalizmu. Nowy Wyraz 1973 nr 1/2.
E. Wiegandt: Literatura jako możliwość. Nurt 1976 nr 1.
P. Bratkowski: Po prostu – dalej aktualne. Radar 1983 nr 17.
T. Nyczek: Krytyk samozastosowany czyli powrót Burka. Arka 1987 nr 20.
P. Bratkowski: Ewolucje Tomasza Burka. Gazeta Wyborcza 1998 nr 244, polemika: M. Mazurek: Obłęd czy dojrzewanie. „Życie” 1998 nr 272, K. Lubczyński: Wędrówki duszyczki endeckiej. „Dziś” 1999 nr 8, C. Michalski: Wspólnota strachu. „Życie” 1999 nr 8.
M. Urbanowski: Krytyk i zjawa Absolutu. W tegoż: Oczyszczenie. Kraków 2002.
K. Krasuski: Mit powieści. W tegoż: Dylematy współczesności literackiej. Katowice 2005.
M. Wyka: Jaka krytyka jest nam potrzebna?; Zamiast powieści; List do Tomasza Burka. W tejże: Niecierpliwość krytyki. Kraków 2006.

Zamiast powieści

Z. Bieńkowski: Zamiast powieści z kluczem. Twórczość 1972 nr 4.
I. Maciejewska: Zwierciadło polskiej prozy. Odra 1972 nr 11.
M. Wyka: Zamiast powieści. Literatura 1973 nr 22.

Dalej aktualne

Z. Bieńkowski: Klucze. Twórczość 1974 nr 2.
K. Krasuski: Mit powieści. Odra 1974 nr 3.
P. Łaguna: Co jest aktualne?Życie Literackie1974 nr 11.
A. Zagajewski: Czy istnieje literatura?; A. Komorowski: Tradycja przyswojona? „Student 1974 nr 4.

Żadnych marzeń

K. Rutkowski: Tomasz Burek – kartograf dziwnych podróży. Kultura”, Paryż 1988 nr 6.
M. Wyka: Jaka krytyka jest nam potrzebna. Tygodnik Powszechny 1988 nr 8, przedruk w tejże: Szkice z epoki powinności. Kraków 1992.
L. Bugajski: Tomasz Burek marzy o arcyksiążce. Twórczość 1990 nr 2.
J. Łukasiewicz: Tradycje domowe. Trzy książki krytyczne. Odra 1990 nr 6.

Dzieło niczyje

W. Kaliszewski: Odkrywanie głębi. Więź 2002 nr 12.
M. Wyka: List do Tomasza Burka. Tygodnik Powszechny 2002 nr 14, przedruk w tejże: Niecierpliwość krytyki. Kraków 2006 [dot. też: Dziennik kwarantanny].
A. Czachowska: Aby literatura znów stała się czyjaś. Twórczość 2003 nr 2/3.
D. Heck: Literatura w nienowej erze. Nowa Okolica Poetów 2003 nr 1 [dot. też: Dziennik kwarantanny].
R. Rutkowski: Medytacje krytyczno-literackie. Znak 2003 nr 3 [dot. też: Dziennik kwarantanny].

Dziennik kwarantanny

J. Borowczyk. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka2002 t. 9.
K. Dybciak: Nie dla Koziołka Matołka. Gazeta Polska 2002 nr 3.
A. Libera: Odwaga i pokora Tomasza Burka. Kwartalnik Artystyczny 2002 nr 2 [dot. też: Dzieło niczyje].
R. Moczkodan. „Fraza2002 nr 4.
A.W. Pawluczuk: Krytyk czujny i wymagający. Rzeczpospolita 2002 nr 34.
M. Wyka: List do Tomasza Burka. Tygodnik Powszechny 2002 nr 14, przedruk w tejże: Niecierpliwość krytyki. Kraków 2006 [dot. też: Dzieło niczyje].
T. Dąbrowski: Szczepionka przeciw coolturze. Kresy 2003 nr 1.
J. Gizella: W obronie wartości kultury. W tegoż: Pisarze i kopiści. Kraków 2003.
D. Heck: Literatura w nienowej erze. Nowa Okolica Poetów 2003 nr 1 [dot. też: Dzieło niczyje].
R. Rutkowski: Medytacje krytyczno-literackie. Znak 2003 nr 3 [dot. też: Dzieło niczyje].