BIO

Urodzony 10 grudnia 1900 we Lwowie; syn Antoniego Worobca, cieśli, aktywnego członka Polskiej Partii Socjal-Demokratycznej Galicji i Śląska i organizatora Związku Zawodowego Cieśli we Lwowie, oraz Katarzyny (Anieli?) z domu Zwarycz. W 1914 terminował u szewca. W 1915-18 pracował jako goniec w magistracie i na poczcie, będąc jednocześnie uczniem wieczorowej szkoły powszechnej. Od 1918 pracował jako pomocnik ciesielski. Należał do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (1921-22). W 1923 rozpoczął naukę w zimowej szkole przemysłowej dla cieśli i murarzy, której nie ukończył z powodu braku środków finansowych. Debiutował jako poeta w 1924 wierszem pt. Głód poety na łamach lwowskiego dziennika „Wiek Nowy”. Ożenił się z Agnieszką Dziedzińską. Po ukończeniu wieczorowych kursów maturalnych uzyskał w 1929 świadectwo dojrzałości jako ekstern w IX Gimnazjum we Lwowie. Następnie pracował jako cieśla, a od 1932 w różnych zawodach, okresowo pozostając bez pracy. W 1933 debiutował jako prozaik Pamiętnikiem bezrobotnego, nadesłanym na konkurs Instytutu Gospodarstwa Społecznego w Warszawie, nagrodzonym i wydrukowanym w wydawnictwie zbiorowym pt. Pamiętniki bezrobotnych. W tym samym roku został członkiem Oddziału Lwowskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP) i rozpoczął pracę literacką, przyłączając się do lwowskiej filią zespołu literackiego Przedmieście. W 1936 brał udział w Zjeździe Pracowników Kultury w Obronie Wolności i Postępu we Lwowie. Do 1938 pracował jako urzędnik Funduszu Bezrobocia, a od 1938 w magistracie lwowskim. W tym samym roku (1938) otrzymał nagrodę literacką im. K. Szajnochy. Po wybuchu wojny i włączeniu Lwowa do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, został przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy i do czerwca 1941 pracował w redakcji polskich podręczników szkolnych Ukraińskiego Państwowego Wydawnictwa Mniejszości Narodowych. W 1940 otrzymał z okazji rocznicy Rewolucji Październikowej nagrodę literacką za całokształt twórczości. Był członkiem kolegium redakcyjnego kwartalnika „Almanach Literacki” (1941). W czasie okupacji niemieckiej ukrywał się we Lwowie i okolicach. Po zajęciu tych ziem przez Armię Czerwoną był w 1944 współwydawcą (wraz z Franciszkiem Gilem) lwowskiego dziennika „Czerwony Sztandar”. Uczestniczył też wraz z S. Mazurem i Z. Bielińskim w organizowaniu Obwodowego Zarządu Związku Patriotów Polskich, za którą to działalność otrzymał następnie Srebrny Krzyż Zasługi (1945). Brał także udział w pracy komitetu do spraw rewindykacji polskich dóbr kulturalnych. W tym też czasie współpracował z redakcją pisma „Wolna Ukraina”. Po repatriacji osiadł w 1945 na Śląsku i tu w 1945-47 w Katowicach redagował dział kulturalny w „Trybunie Robotniczej” oraz jej dodatek literacki „Po pracy”; z dziennikiem tym współpracował stale, ogłaszając na jego łamach fragmenty prozy, felietony, recenzje literackie i artykuły ogólne. Od grudnia 1945 był wiceprezesem, a w 1947-56 prezesem Oddziału Katowickiego ZZLP (później Związku Literatów Polskich; ZLP). W 1947 otrzymał nagrodę literacką m. Katowic za całokształt twórczości. W 1948-50 pracował jako kierownik literacki Państwowego Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego, a następnie prowadził redakcję literacką w Rozgłośni Katowickiej Polskiego Radia. W tym czasie kontynuował własną twórczość literacką, publikując opowiadania m. in. w „Odrodzeniu” (1944-49), „Odrze” (1945-50), „Dzienniku Literackim” (1948-50). W 1950-53 pracował jako konsultant literacki różnych placówek kulturalnych. Od 1951 należał do redakcji krakowskiego „Życia Literackiego”, (gdzie też ogłaszał utwory prozatorskie), zaś od 1953 był kierownikiem literackim Teatru Lalek Ateneum w Chorzowie. W 1953-56 wchodził w skład Komisji Kultury Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Katowicach oraz radnym Miejskiej Rady Narodowej. Powstałe w tym okresie utwory literackie, a także recenzje i artykuły publicystyczne drukował na łamach wielu czasopism, m. in. „Dziennika Zachodniego” (od 1950 z przerwami do 1957). „Nowej Kultury” (1952-55), „Śląska Literackiego” (1953-55), „Przemian” (1956-57) i „Perspektyw” (1956-57) oraz „Orki” (1957-58). Przygotowując się do napisania powieści pt. Powrót z Ameryki odbył w początku lat sześćdziesiątych podróż do USA. W tym też czasie publikował na łamach „Tygodnika Kulturalnego” (od 1962 z przerwami do 1968) i „Poglądów” (1963, 1968-71). Odznaczony m. in. Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1955) za upowszechnianie kultury. Zmarł nagle 27 listopada 1971 we wsi Ostrów pod Myszkowem podczas spotkania z czytelnikami; pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.

Twórczość

1. Pamiętnik bezrobotnego. W: Pamiętniki bezrobotnych. Warszawa: Instytut Gospodarstwa Społecznego 1933 s. 559-569.

2. Szyb Zosia. Opowieść dramatyczna w 8 obrazach. Powst. 1934. Wyd. ze wstępem B. Pochmarskiego. Lwów: Książnica-Atlas 1939, 49 s.

3. Załoga A. [Dramat w 7 scenach]. Prapremiera: Katowice 1934. Druk „Droga” 1935 nr 9 s. 761-774, nr 10 s. 858-868.

Wkrótce po premierze cenzura wydała zakaz dalszego wystawiania sztuki.

4. Czynszowa kamienica. [Powieść]. Dziennik Polski 1935-1937.

5. Dzieci. [Powieść]. Lwów: Książnica- Atlas [1936], 296 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1936; wyd. 3 Katowice: „Mewa” 1946; [wyd. 4] Warszawa: Książka i Wiedza 1952; [wyd. 5] Warszawa: Iskry 1956; wyd. 3 [!] powojenne Warszawa: Iskry 1963; wyd. 4 Katowice: Śląsk 1978.

Przekłady

ukraiński

Dity. [Przeł.] P. i T. Kozlanjuk. L'viv 1960.

6. Budowali gmach. [Powieść]. Cz. 1. Fundamenty; cz. 2. Mury. Warszawa: Rój 1938, 287 s. Wyd. 2 Warszawa: Książka i Wiedza 1950.

7. O dwóch poczciwych, którzy pisali komedię. [Komedia]. Powst. przed. 1938.

Informacja: K.L. Koniński: Pisarze ludowi. T. 2. Lwów 1939 s. 111.

8. Epizod dnia. [Komedia w 3 aktach]. Powst. przed 1939.

Informacja: L. Simon: Bibliografia dramatu polskiego. 1765-1939. T. 1. Warszawa 1971 s. 105.

9. Pieśni o Hołowaczu. [Dramat w 4 aktach]. Powst. przed 1939.

Informacja jak w poz. .

10. Stary dzwon. [Dramat w 3 aktach]. Katowice: M. Kowalski 1946, 60 s. Prapremiera: Katowice, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1946.

Wystawiane również pt. Partyzanci.

11. Ziemia. [Powieść]. Powst. 1946-1948. Wyd. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1956, 313 s. Wyd. nast.: wyd. 2 poprawione Katowice: Śląsk 1963, wyd. 3 z posłowiem F. Fornalczyka tamże 1981.

12. Zwycięstwo Antoniny. [Powieść]. Kobieta 1949 nr 32-37.

13. Dziewiąty batalion. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1953, 286 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1955, wyd. 3 1956.

14. Ręce i kamienie. Opowiadania. Przedmowa: Z. Hierowski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1953, 218 s.

Nagrody

Opowiadanie „Worek węgla” zostało nagrodzone w konkursie literackim w Katowicach w 1962.

Zawartość

Drwale; Siekierka; Most; Dziesięć złotych; Worek węgla; Arkusz papieru; Blok nr 14; Ręce i kamienie; Szyna;Zegarek.

15. Powrót z niewoli. [Opowiadania]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1956, 228 s.

Zawartość

Zwycięstwo Antoniny [poz. ]; Most; Powrót z niewoli; Zegarek [poz. ]; Uśmiech Elżbiety; Dziadek Paweł;Pieczona gęś; Jak się dwaj kumotrzy prowadzili; Zemsta pana barona; Dlaczego ciotka Balbina zapisała się do spółdzielni; Transakcja Szymoniaka; Elektryka.

16. Lodzia tramwajarka. [Opowiadanie]. Katowice: Śląsk 1958, 56 s.

17. Wojenko, wojenko. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1959, 357 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Katowice: Śląsk 1969, wyd. 3 tamże 1973.

18. Kazimierz Pułaski. Opowieść historyczna. Warszawa: Iskry 1960, 153 s.

19. Ignacy Domeyko. Powieść biograficzna. Katowice: Śląsk 1961, 187 s.

20. Na małym rynku. [Opowiadania]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1963, 123 s.

Zawartość

Na małym rynku; Spotkanie; Na jarmarku; Starość; Koń; Decyzja; Wódka; Taniec; Szczęście Frania; Cud na Łące Gońskiej; Wiejski listonosz; Święty Antoni; Wiejska gospodyni; Śmierć Marcinowej; „Błażej w berecie”; Wszystkiemu winna kobieta.

21. Beskidzkie noce. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1964, 234 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1966, wyd. 3 1971, wyd. 2 [!] 1979.

22. Poniewierka. [Powieść]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1964, 261 s.

23. Trzecia wojna. Komedia w 3 aktach. Warszawa: COPIA [przed 1965], powielone.

24. Wnuczka Maryjka. Sztuka w 3 aktach. Warszawa: COPIA [przed 1965], powielone.

25. Zerwana szyna. Sztuka w 1 akcie. Warszawa: COPIA [przed 1965], powielone.

26. Opowiadania wybrane. Warszawa: Czytelnik 1966, 270 s.

Zawartość

Zawiera opowiadania z poz. [z wyjątkiem: Ręce i kamienie; Szyna; Zegarek], – z poz. : Zwycięstwo Antoniny; Powrót z niewoli; Dziadek Paweł; Elektryka, – poz. [z wyjątkiem: Szczęście Frania; Cud na Łące Gońskiej; Święty Antoni; Wszystkiemu winna kobieta], – nadto: Pułapka; Wodociąg; Kłusownik; Na stacji; Pan dziedzic; Kino.

27. Powrót z Ameryki. [Powieść]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1966, 355 s.

28. Moje przygody literackie. [Wspomnienia]. Katowice: Śląsk 1967, 221 s.

29. Emil Rzewuski. [Powieść biograficzna]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1969, 166 s.

30. Przyszedł dobry dzień. [Powieść]. Katowice: Śląsk 1971, 465 s.

Przekłady

1. A. Kornejczuk: Makar Dubrawa. Sztuka w 3 aktach. Przeł.: J. Brzoza i A. Baumgardten. Prapremiera: Katowice, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1949.
2. Z. Papierny: Genia i Sienia. [Dramat w 1 akcie]. Przeł. J. Brzoza. Dialog 1956 nr 7 s. 80-85.

Prace redakcyjne

1. Czytanka dla kl. III. [Red.:] J. Brzoza. Kijów 1940. [Informacja autora].

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1953, 1956, 1966.

Słowniki i bibliografie

Rocznik Literacki 1971wyd. 1973 (J. Chudek).
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Śląski słownik biograficzny. T. 1. Katowice 1977 (W. Nawrocki).
M. Fazan: Jan Brzoza. Rocznik Katowicki 1979 t. 7.
A. Korczyk: Jan Brzoza. W: Materiały do księgi życiorysów ludzi kultury literackiej Zagłębia Dąbrowskiego. Cz. 4. Katowice 1995.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (D. Knysz-Tomaszewska).

Ogólne

Artykuły

K.L. Koniński: Jan Brzoza. W tegoż: Pisarze ludowi. T. 2. Lwów 1938.
W. Szewczyk: Jan Brzoza – górnik i literat. Wola Ludu 1946 nr 47.
Z. Bednarz: Gazeciarz-robotnik-literat. Zwierciadło 1948 nr 10.
L. Grzeniewski: Twórczość niesłusznie przemilczana. Nowa Kultura 1953 nr 4.
Z. Hierowski: Jan Brzoza – pisarz proletariacki. Śląsk Literacki 1953 nr 6/7, przedruk w tegoż: Cztery szkice. Kraków 1957, Szkice krytyczne. Katowice 1975.
W. Jekiel: Jan Brzoza. Tygodnik Kulturalny 1962 nr 50.
A. Zejman: Jan Brzoza. Życie Literackie 1965 nr 5.
M. Fazan: Jan Brzoza. Profile 1971 nr 11.
B. Hamera: Jan Brzoza (1900-1971). Tygodnik Kulturalny 1971 nr 50.
Z. Andres: Jana Brzozy kontakty z Leżajskiem. Profile 1973 nr 1.
M. Fazan, W. Nawrocki: Jan Brzoza. W tychże: Ludzie trzydziestolecia. Katowice 1974.
M. Fazan: Jan Brzoza. W: Znani i nieznani katowiczanie. Katowice 1980.
[A. Serednicki] A. Verba: Jan Brzoza. (10 XII 1900 – 27 XI 1971). Ukraiński Kalendar 1980.
A. Widera: Droga do literatury. Tak i Nie 1986 nr 47.

Dzieci

M. Tubielewicz: Autentyzm w powieści Jana Brzoza. „Dzieci” (Technika pisarska autentysty). Zeszyty Naukowe. Filologia Polska. Uniwersytet Opolski 1978 nr 16.
M. Ziółkowska-Sobecka: Dzieci” Brzozy wobec twardej rzeczywistości społecznej. (Nurt lewicowy w twórczości dla młodzieży). W tejże: Lektury Kolumbów. Warszawa 1989 [m.in. o J. Brzozie].

Ziemia

J. Koprowski: Ziemia” Jana Brzozy. Nowe Książki 1982 nr 2.