BIO
Urodzony 31 grudnia 1903 w Siekierzyńcach koło Ostroga na Wołyniu w środowisku ziemiańskim; syn Stanisława Brezy i Marii z Żółkiewskich. W 1918 zamieszkał wraz z rodziną w Lublinie (tu uczył się w Szkole Lubelskiej), a następnie w Poznaniu, gdzie w 1924 ukończył Gimnazjum im. K. Marcinkowskiego. W tym czasie zaczął pisać utwory poetyckie, nagrodzone w 1925 w konkursie polonistycznym Uniwersytetu Poznańskiego. W 1926 wyjechał do Belgii i wstąpił do zakonu o.o. Benedyktynów w St. André–lez-Bruges; po półtorarocznym nowicjacie nie został jednak przyjęty do zakonu. W 1928 rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. W tymże roku opublikował pierwsze recenzje i artykuły w „Głosie Prawdy”. W 1929 wyjechał do Londynu, gdzie do 1930 pełnił funkcję sekretarza Wydziału Prasowego, a później attaché Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej; tu także kontynuował i ukończył studia filozoficzne na podstawie rozprawy pt. O pojęciu przeświadczenia („belief”) w teorii poznania Davida Hume'a. W tym czasie odbył kilka podróży do Francji, Irlandii, Holandii, Włoch, Austrii, Niemiec, Czechosłowacji i Rumunii. W 1932 zrezygnował ze służby dyplomatycznej i powróciwszy do kraju, zamieszkał w Warszawie. Rozpoczął stałą współpracę z radiem; ogłaszał na antenie (do 1939) recenzje teatralne i literackie. Jako prozaik debiutował w 1933 nowelą Rycerze króla Nartusa, opublikowaną w „Kurierze Porannym” (nr 29). W 1933-37 pracował w tymże dzienniku jako redaktor działu kulturalnego, prowadził też stały felieton teatralny (1934), a następnie filmowy (1935-36). Recenzje literackie, teatralne i filmowe, a także eseje, felietony, reportaże, i sprawozdania sądowe oraz wiersze satyryczne, humoreski, nowele i opowiadania publikował w wielu czasopismach. W 1937 ożenił się z Zofią Nycz. Od 1937 był sekretarzem, a następnie kierownikiem warszawskiego Młodego Teatru. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie i brał udział w konspiracyjnej pracy kulturalnej. Po wojnie był w 1945-46 kierownikiem literackim Starego Teatru w Krakowie. W 1945 został członkiem Zarządu Głównego Związku Zawodowego Literatów Polskich. Artykuły, recenzje i eseje zamieszczał m.in.w pismach „Front Teatralny” (1945) i „Kuźnica” (1945-47). W 1945-46 należał do komitetu redakcyjnego miesięcznika „Teatr”. W 1946-48 był redaktorem działu teatralnego w tygodniku „Odrodzenie”; w piśmie tym publikował w 1945-50 (m. in. w 1945-48 stałe sprawozdania teatralne, a w 1947 cykl pt. Notatnik szwajcarski). W 1955-59 był attaché kulturalnym Ambasady Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) w Rzymie, a w 1960-65 przebywał we Francji, gdzie pełnił funkcję radcy do spraw kulturalnych Ambasady PRL w Paryżu. Za twórczość literacką otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia (1968). Odznaczony m. in. Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1964). Zmarł 19 maja 1970 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Twórczość
1. Adam Grywałd. Powieść. Warszawa: F. Hoesick 1936, 328 s. Wyd. nast.: wyd. 2 ze wstępem H. Berezy. Warszawa: Czytelnik 1958, tamże wyd. 2 [!] 1977 (Dzieła).
2. Biała laska. Powieść. Powst. 1939 [inf. autora]. Fragm. pt. Za niewidomym. „Ateneum” 1939 nr 2 s. 253-263. Wyd. pt. Zawiść. Posłowie: M. Sprusiński. Warszawa: Czytelnik 1973, 541 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1974, wyd. 3 1977 (Dzieła).
Przekłady
czeski
niemiecki
słowacki
3. Zamach. Sztuka w 3 aktach. [Współautor:] S. Dygat. Prapremiera: Poznań, Teatr Polski 1945. Druk aktu I: „Odrodzenie” 1946 nr 4 s. 1-3.
4. Mury Jerycha. Powieść. [Warszawa:] Czytelnik 1946, 334 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1947, wyd. 3 1949, wyd. 4 1961, wyd. 5 1971, [wyd. 6] 1979 (Dzieła), [wyd. 7] 1988.
Nagrody
Przekłady
niemiecki
rosyjski
5. Niebo i ziemia. [Powieść]. T. 1-2. Warszawa: Czytelnik 1949-1950, 319 + 328 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1961, wyd. 3 1972, [wyd. 4] 1980 (Dzieła).
Przekłady
niemiecki
6. Uczta Baltazara. Powieść. „Świat” 1951 nr 1-23, 1952 nr 1-6. Wyd. osobne Warszawa: Czytelnik 1952, 398 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1953, wyd. 3 1954, wyd. 4 1955, wyd. 5 1968, [wyd. 6] 1982 (Dzieła). Por. poz. ↑.
Nagrody
Przekłady
bułgarski
czeski
gruziński
hebrajski
niemiecki
rosyjski
słowacki
Adaptacje
filmowe
7. Jokkmokk. [Opowiadanie]. „Twórczość” 1952 nr 5 s. 109-142, nr 6 s. 71-94. Wyd. osobne Warszawa: Czytelnik 1953, 122 s., wyd. nast. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1978.
8. S/S Mężny. Scenariusz filmowy. Powst. ok. 1952.
Nagrody
9. Uczta Baltazara. Scenopis. Warszawa 1953, 197 s. powielone Por. poz. ↑.
10. Złota łódka. [Powieść]. Cz.1. „Twórczość” 1954 nr 10 s. 11-74, nr 11 s. 7-70.
11. W potrzasku. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1955, 241 s.
12. Notatnik literacki. Szkice, wrażenia teatralne, wspomnienia. 1939-1954. Warszawa: Czytelnik 1956, 712 s.
Zawartość
13. Spiżowa brama. Notatnik rzymski. Warszawa: Czytelnik 1960, 571 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1960, wyd. 3 1961, wyd. 4 1962, wyd. 5 1964, wyd. 6 1964, wyd. 7 1966, wyd. 8 1968, wyd. 9 1973, wyd. 10 1976 (Dzieła), [wyd. 11] 1980, wyd. 12 1985 (Dzieła); [wyd. 13] Warszawa: Książka i Wiedza 1995, 420 s.
Nagrody
Przekłady
bułgarski
chorwacki
czeski
francuski
hiszpański
litewski
niderlandzki
niemiecki
rosyjski
słowacki
szwedzki
węgierski
włoski
14. Urząd. Powieść. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 307 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1961, wyd. 3 1961, wyd. 4 1963, wyd. 5 1964, wyd. 6 1964, wyd. 7 1967, wyd. 8 1971, wyd. 9 1973 wyd. 10 1974, wyd. 11 1976, wyd. 12 1977, [wyd.13] 1978, wyd. 13 [!] 1980, wyd. 14 1984.
Nagrody
Przekłady
bułgarski
chorwacki
czeski
duński
estoński
francuski
litewski
łotewski
niemiecki
rosyjski
słowacki
ukraiński
węgierski
Adaptacje
teatralne
telewizyjne
15. Listy hawańskie. [Wrażenia z pobytu na Kubie]. Warszawa: Czytelnik 1961, 215 s.
Przekłady
węgierski
16. Nelly. O kolegach i o sobie. [Wspomnienia i eseje]. Warszawa: Czytelnik 1970, 437 s. Wyd. nast. tamże : wyd. 2 1972, wyd. 3 1983 (Dzieła).
Zawartość
17. Dzieła. Warszawa: Czytelnik 1976-1985.
Zawartość
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1951.