BIO

Urodzony 25 stycznia 1912 w Wiesbaden; syn Henryka Brandysa, bankowca i kupca, i Eugenii z domu Landau; starszy brat Kazimierza Brandysa, prozaika. Dzieciństwo spędził w Łodzi, tam też w 1930 ukończył Gimnazjum Zgromadzenia Kupców m. Łodzi. Studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Warszawskim, (UW); w 1935 uzyskał magisterium. Następnie był aplikantem w sądzie, a od 1937 pracował jako pomocnik buchaltera w fabryce w Woli Krzysztoporskiej pod Piotrkowem. Brał udział w kampanii wrześniowej, walcząc w grupie operacyjnej „Polesie”, w które dowodził plutonem konnym karabinów maszynowych. Został odznaczony Krzyżem Walecznych. Wzięty do niewoli niemieckiej przebywał w Oflagu II c w Woldenbergu (Dobiegniew); był tu związany z kółkiem spółdzielców , utworzonym przez oficerów o zapatrywaniach lewicowych. Po wyzwoleniu obozu uczestniczył w kwietniu i maju 1945 w operacji berlińskiej jako korespondent frontowy gazety wojskowej „Zwyciężymy”. Debiutował reportażem Na Berlin wydrukowanym w „Rzeczypospolitej” (1945 nr 115). Wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (później członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej do 1966). Po zakończeniu wojny mieszkał w 1945-48 w Gdyni i zajmował się pracą dziennikarską oraz publicystyczną. Początkowo był redaktorem naczelnym wydawnictw prasowych Marynarki Wojennej, redagował w 1946-47 miesięcznik, potem dwutygodnik „Marynarz Polski”. Pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego „Dziennika Bałtyckiego” (publikował tu codzienny krótki felieton podpisywany: bem) i współredaktora miesięcznika społeczno-kulturalnego „Wiatr od Morza” (1946-47); drukował także reportaże w „Rejsach” i „Odrodzeniu” (tu w 1946 cykl: Listy z Wybrzeża ). W listopadzie 1948 wyjechał do Włoch jako korespondent specjalny Agencji Prasowo-Informacyjnej. W maju 1949 wrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie. Współpracował z dziennikami „Echo Krakowa”, „Express Poznański” i „Express Wieczorny”, ogłaszając reportaże, felietony i recenzje (do 1951). Od 1950 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP). W 1950-54 był członkiem kolegium redakcyjnego, a od 1957 do maja 1958 kierownikiem działu reportażu w „Nowej Kulturze”, publikował na jej łamach do 1968. W 1952-69 współpracował z tygodnikiem „Świat” (od 1958 kierownik działu reportażu; tu m. in. w 1958 cykl Z notatnika , a w 1968 Co z tą Walewską ). Wielokrotnie podróżował, m. in.: w 1951 do Czechosłowacji, w 1952 do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, w 1953 do Albanii, w 1955 był korespondentem „Życia Warszawy” w Jugosławii. Prowadził seminarium reportażowe na Wydziale Dziennikarstwa UW. Był członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Współpracował z radiem. W 1955 ożenił się z Haliną Mikołajską, aktorką. W latach sześćdziesiątych zaczął pisać opowieści historyczne. Od 1972 był członkiem Polskiego PEN Clubu (od 1988 członkiem Zarządu). W 1974 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia, w 1975 nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. W 1976 podpisał Memoriał 101 , wyrażający protest przeciwko projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Od tego czasu objęty był zakazem druku. Związany z opozycją demokratyczną, działał w niezależnym Towarzystwie Kursów Naukowych. Od 1980 do rozwiązania Związku w 1983 był członkiem Zarządu Głównego ZLP. W 1982 został wyróżniony nagrodą literacką paryskiej „Kultury” im. Z. Hertza. W 1989 wszedł w skład komitetu założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a następnie został członkiem Stowarzyszenia. W 1992 otrzymał nagrodę tygodnika „Polityka”. Odznaczony Krzyżem Oficerskim (1954) oraz Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1997). Zmarł 20 listopada 1998 w Warszawie; pochowany na Cmentarzu leśnym w Laskach pod Warszawą.

Twórczość

1. Spotkania włoskie. [Reportaże]. Warszawa: Czytelnik 1949, 169 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1953, wyd. 2 [!] poprawione i uzupełnione przypisy 1953.

Nagrody

Nagroda Państwowa III stopnia w 1950.

Przekłady

czeski

Italská sétkaní. [Przeł.] V. Dvořačková. Praha 1951.

niemiecki

Begenungen in Italien. [Przeł.] R. Pabel. Dresden 1953.

rosyjski

Ital'janske vstreči. [Przeł.:] M. Ignatova, V. Arcimovič. Moskva 1950.

węgierski

Olaszorszagi talakozasok. [Przeł.] F. Kemeny. Budapest 1951.

2. Nowa Huta. [Reportaże]. [Warszawa:] Zarząd Główny Związku Młodzieży Polskiej 1950, 15 s.

3. Początek opowieści. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 351 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1951, wyd. 3 1952, wyd. 4 1953, wyd. 5 1955.

Dotyczy Nowej Huty.

Przekłady

albański

Fillimi i tregimit. Tiranë 1954.

bułgarski

Načaloto na povestta. [Przeł.] G. Gerčev. Sofija 1952.

chiński

Ku-szy-te k'ai-szy. [Przeł. z rosyjskiego] Fang t'u-żen. Pekin 1954.

czeski

Přibǎh zacine. [Przeł.] V. Dvořačkova. Praha 1953.

rosyjski

Načalo povestvovanija. [Przeł.:] V. E. Arcimovič i V. Rakovskaja, Moskva 1952.

rumuński

Inceptul epppei. [Przeł.] J. Georgian. [Bukureşti] 1953.

węgierski

Az elbeszélés Kezdete. [Przeł.] E. Sebök. [Budapeszt] 1952.

Adaptacje

teatralne

pt. Stefa: Wystawienie: łącznie z G. Ribemont-Dessaignes: Niemy kanarek pt. SUR-SOC: Łódź, Teatr Studyjny '83 im. J. Tuwima 1987.

Wyd. osobne fragmentów:.

pt. Piotr i Maria. Warszawa: Czytelnik 1951, 115 s.

pt. Sprawa Tyrackiego. Warszawa: Iskry 1952, 15 s.

z podtytułem: Fragmenty. Moskva: Izdatielstwo Literatura na Inostrannych Jazykach 1955, 94 s.

4. Dom odzyskanego dzieciństwa. [Opowieść reportażowa]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 231 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1954, wyd. 3 1954, wyd. 4 1955, wyd. 5 1956, wyd. 6 1957.

Nagrody

Państwowa Nagroda III stopnia w 1953.

Przekłady

bułgarski

Dom vàzvàrnatoko detstvo. [Przeł.] R. Pečikova. Sofija 1954.

chiński

Chaoxian haizi zai Bolan. [Przeł.] Li Ye yi. Szanghaj 1955.

wietnamski

Thieu niêt trieu tiên ö Ba-lan. Ha-noi 1964.

Wyd. osobne fragmentów pt. Koreańczycy z Gołotczyzny. Przedmowa: M. Bielecki. Warszawa: Czytelnik 1954, 145 s.

5. Wyprawa do Arteku. Notatki z podróży do ZSRR. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 155 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1954, wyd. 3 1955; Wilnius: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej [1955].

6. Wiewiórczak. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, 35 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1956, [wyd. 3] 1968. Przedruk zob. poz. .

Adaptacje

telewizyjne

pt. Wiórek: Adaptacja: W. Nowak. Telewizja Polska 1998.

7. Wyprawa do oflagu. [Wspomnienia]. Świat 1954 nr 50-52, 1955 nr 1, 3, 5-8. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 152 s.

8. Honorowy łobuz. [Opowiadania dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 151 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1975, wyd. 3 1984, wyd. 4 1989.

Zawartość

Chłopiec z pociągu: Navigare necesse est...; Eksperyment naukowy; Śmierć don Juana; Wiewiórczak [poz. ]; Honorowy łobuz; W Nałęczowie.

Adaptacje

filmowe

opowiadania Chłopiec z pociągu pt. Ludzie z pociągu zob. poz. .

telewizyjne

opowiadania Pół godziny na stacji: Scenariusz: L. Woźnicka. Telewizja Polska 1960.
opowiadania Honorowy łobuz: K. Lindenbergh. Telewizja Polska 1966.

9. Od Kairu do Addis Abeby. [Reportaże z podróży]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957, 217 s.

10. O królach i kapuście. [Reportaże]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 212 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Iskry 1964, wyd. 3 tamże 1977.

Dotyczy historii i teraźniejszości kilku polskich miast i miasteczek.

11. Ludzie z pociągu. Scenariusz filmowy. [Współautorka:] L. Woźnicka. Ekranizacja 1960.

Adaptacja opowiadania Chłopiec z pociągu [poz. ].

12. Nieznany książę Poniatowski. [Opowieść biograficzna]. Warszawa: Iskry 1960, 267 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1967, wyd. 4 1970, wyd. 5 1973, [wyd. 6] 1988; [wyd. 7] Kraków: Wydawnictwo Literackie 1996.

Dotyczy Stanisława Poniatowskiego.

Przekłady

rosyjski

Plemânnik korolâ. Wyd. łącznie z poz. , w: M. Brandys: Istoričeskie povesti. [Przeł.] Ju. Abyzov. Moskva 1974, wyd. nast.: Tallin 1975; Alma-Ata 1975; pt. Plemânnik korolâ; Ad"ûtant Bonaparta; Mariâ Valevskaâ. Kiev 1991, wyd. nast. Moskva 1993.

13. Śladami Stasia i Nel. [Opowieść reportażowa dla młodzieży z podróży po Egipcie i Sudanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1961, 205 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1963, wyd. 3 1964, wyd. 4 1966, wyd. 5 1969.

Nagrody

Nagroda w plebiscycie „Orle pióro” zorganizowanym przez wydawnictwo Nasza Księgarnia, „Świat Młodych” i „Płomyk” w 1965.

wyd. łącznie z poz. pt. Śladami Stasia i Nel; Z panem Biegankiem w Abisynii. Warszawa: Nasza Księgarnia 1971, 414 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1974; [wyd. 8] London: Puls 1993; Warszawa: Świat Książki 1995.

14. Tarpany. Scenariusz filmowy. [Współautorzy:] S. Kowalewski, K. Kutz. Ekranizacja 1962.

15. Z panem Biegankiem w Abisynii. [Opowieść reportażowa dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1962, 215 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1966, wyd. 4 1969.

Przekłady

rosyjski

S panom Beganekom po Efiopii. [Przeł.] D.Š. Gal'perina. Moskva 1976.

wyd. łącznie z poz. pt. Śladami Stasia i Nel; Z panem Biegankiem w Abisynii. Warszawa: Nasza Księgarnia 1971, 414 s.Wyd. nast.: wyd. 2 1974; [wyd. 8] London: Puls 1993; Warszawa: Świat Książki 1995.

16. Oficer największych nadziei. [Opowieść biograficzna o Józefie Sułkowskim]. Warszawa: Iskry 1964, 220 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1965; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1966; wyd. 4 Warszawa: Iskry 1969, wyd. 5 tamże 1986.

Przekłady

rosyjski

Ad"ûtant Bonaparta. Wyd. łącznie z poz. , w: M. Brandys: Istoričeskie povesti. [Przeł.] Ju. Abyzov. Moskva 1974, wyd. nast.: Tallin 1975; Alma-Ata 1975; pt. Plemânnik korolâ; Ad"ûtant Bonaparta; Mariâ Valevskaâ. Kiev 1991, wyd. nast. Moskva 1993.

Adaptacje

radiowe

Napoleon i Polacy. Adaptacja także na motywach książek „Kozietulski i inni” [poz. ], „Kłopoty z panią Walewską” [poz. ]: K. Sznerr. Polskie Radio 1972.

17. Kozietulski i inni. [Opowieść biograficzna]. T. 1-2. Warszawa: Iskry 1967, 291 + 322 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1968, wyd. 3 przejrzane i uzupełnione 1971 [właśc.] 1972, wyd. 4 1974, wyd. 5 1982; [wyd. 6] Warszawa: Świat Książki 1997.

Dotyczy Jana Hipolita Kozietulskiego.

Nagrody

Nagroda Ministra Obrony Narodowej w 1967.

Przekłady

węgierski

Napoleon es a legyelek. [Przeł.] I. Kovács. Budapest 1978.

Adaptacje

radiowe

Napoleon i Polacy. Adaptacja także na motywach książek „Oficer największych nadziei” [poz. ], „Kłopoty z panią Walewską” [poz. ]: K. Sznerr. Polskie Radio 1972.

18. Kłopoty z panią Walewską. [Opowieść biograficzna]. Warszawa: Iskry 1969, 239 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1971; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1974; wyd. 4 Warszawa: Iskry 1981; wyd. 2 [właśc. 5] Kraków: Studio 90 1995.

Przekłady

czeski

Trampoty s paní Walewskou. [Przeł.] A. Balajková. Praha 1975.

niemiecki

Maria Walewska, Napoleons grosse Liebe. [Przeł.] K. Staemmler. Frankfurt am Main 1971, wyd. nast.: tamże 1973; Frankfurt am Main, Leipzig 1996.

rosyjski

Mariâ Valevskaâ. Wyd. łącznie z poz. , w: M. Brandys: Istoričeskie povesti. [Przeł.] Ju. Abyzov. Moskva 1974, wyd. nast.: Tallin 1975; Alma-Ata 1975; pt. Plemânnik korolâ; Ad"ûtant Bonaparta; Mariâ Valevskaâ. Kiev 1991, wyd. nast. Moskva 1993.

rumuński

Contesa Walewska şi Napoleon. [Przeł.] I. Tiba, N. Barbu. Iasi 1973.

Adaptacje

radiowe

Napoleon i Polacy. Adaptacja także na motywach książek „Oficer największych nadziei” [poz. ], „Kozietulski i inni” [poz. ]: K. Sznerr. Polskie Radio 1972.

19. Dziennik. Warszawa: Iskry 1972-1978.

1972. 1996, 184 s. Wyd. 2 tamże 1997.

1976-1977. 1996, 364 s. Wyd. 2 tamże 1997.

1978. 1997, 208 s.

20. Koniec świata szwoleżerów. [Cykl opowieści biograficznych]. Warszawa: Iskry 1972-1979.

Nagrody

Nagroda Radia Wolna Europa za najlepszą książkę roku wydaną w kraju za r. 1973, w 1980 nagroda literacka PEN Clubu im. M. Lepeckiego oraz redakcji pisma „Puls”, Londyn.

Cz. 1. Czcigodni weterani. 1972, 373 s. Wyd. 2 tamże 1975.

Cz. 2. Niespokojne lata. 1972, 553 s. Wyd. 2 tamże 1976.

Cz. 3. Rewolucja w Warszawie. 1974, 350 s.

Cz. 4. Zmęczeni bohaterowie. 1976, 480 s.

Cz. 5. Nieboska komedia. [1]. Odejścia i powroty. 1978, 359 s. [2]. Ogień i popiół. 1979, 334 s.

Wyd. łączne całości T. 1-3 Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW1992, 517 + 477 + 383 s.

21. Najdziwniejsze z miast. [Opowiadanie o Warszawie]. Warszawa: Ruch 1972, 44 s.

22. Poland. [Szkic o Polsce]. [Fotografie:] W. Prazuch. New York: Doubleday 1974, 156 s.

23. Moje przygody z historią. [Szkice]. Londyn: Puls 1981, 137 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1981, wyd. 2 poprawione tamże 1981*; [Kraków:] Wydawnictwo Wiek* [1983]; wyd. 2 [!] Londyn; Puls 1985; Warszawa: Iskry 1990; Warszawa: LTW 2003.

Zawartość

Jak stałem się pisarzem historycznym; Królestwo Białorusi; Strażnik Królewskiego Grobu; Od dzwonka do dzwonka.

Wyd. osobne Od dzwonka do dzwonka. Lublin: Nauczycielska Oficyna Solidarności NOS* 1988, 82 s; [Toruń:] to* [1987], 59 s.

24. Twardy człowiek. [Opowiadanie]. Warszawa: Oficyna WE [Wydawnictwo Enklawa]* 1982, 20 s. Wyd. nast.: [Warszawa:] Oficyna Wydawnicza Pokolenie* 1983; Warszawa: Wydawnictwo CDN* 1983; Kraków: Obserwator Wojenny* 1984; Warszawa: Wydawnictwo Myśl* 1986.

Wyd. łączne z poz. pt. Z dwóch stron drzwi; Twardy człowiek. Lublin: Informator Reg[ionu] Środk[owo] Wschodniego Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych „Solidarność”* 1984, 98 s. Wyd. nast.: Łódź: Fakt 1988; Lublin: Nauczycielska Oficyna „Solidarność” NOS* 1989.

Wydanie z 1984 i 1989 zawiera także opowiadanie Małpeczka [poz. ].

25. Z dwóch stron drzwi. [Szkic]. Warszawa: NOWA 1982*, 53 s. Wyd. nast.: wyd. 2 [Warszawa:] Oficyna WE [Wydawnictwo Enklawa 1983]*; Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Pokolenie”* 1985; Warszawa: Kontekst* 1988.

Wyd. łączne z poz. pt. Z dwóch stron drzwi; Twardy człowiek. Lublin: Informator Reg[ionu] Środk[owo] Wschodniego Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych „Solidarność”* 1984, 98 s. Wyd. nast.: Łódź: Fakt 1988; Lublin: Nauczycielska Oficyna „Solidarność” NOS* 1989.

Wydanie z 1984 i 1989 zawiera także opowiadanie Małpeczka [poz. ].

26. Małpeczka. [Opowiadanie]. Kultura”, Paryż 1983 nr 12 s. 25-39. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Słowo* [19]83, 19 s. Wyd. nast.: [Poznań]: Niezależna Inicjatywa Wydawnicza Errata* [19]84. Przedruk zob. poz. , .

27. Strażnik Królewskiego Grobu. [Szkice]. Warszawa: Iskry 1984, 168 s.

Zawartość

Królestwo Białorusi [poz. ]; Strażnik Królewskiego Grobu [poz. ]; Generał Powalał.

28. Generał Arbuz. [Opowieść biograficzna]. Warszawa: Iskry 1989, 317 s.

Dotyczy gen. Józefa Zajączka.

Nagrody

Nagroda Kulturalna „Solidarności” przyznana przez Komitet Kultury Niezależnej za r. 1989.

29. Moje przygody z wojskiem. [Szkice]. Londyn: Puls 1992, 216 s.

Zawartość

Powstańcza czapka; Ani mru-mru; Podchorążówka; Ojczyzna; Kanar; Ostatnia Bitwa; W Prenzlau; Duch i materia; Wyjście z niewoli; Zupa z brukwi; Włochy – Piastów; Berlińska wiosna; Popłoch w Berlinie; Spotkanie w Bernau.

Wyd. osobne szkicu Ojczyzna. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2000, 46 s.

30. Jasienica i inni. [Szkice historyczne]. Warszawa: Iskry 1995, 151 s.

Adaptacje

J. Swift: Podróże Guliwera. Oprac.: M. Brandys, J. Bocheński. Warszawa: Nasza Księgarnia 1961, 250 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 1970, wyd. 4 1972, wyd. 5 1981; [wyd. 6] Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka 1997.

Wyd. skrócone dla młodzieży: [T.] 1-2. Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982, 79 + 46 s.

Prace redakcyjne

1. Spotkania z Polską. Zbiór opowiadań i reportaży. Oprac.: M. Brandys, S. Aleksandrzak. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1968, 459 s. Wyd. 2 zmienione tamże 1970.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1953, 1966, 1976.

Wywiady

Sens historii. Rozmowa z Marianem Brandysem. W: Z. Taranienko: Rozmowy z pisarzami. Warszawa 1986.
Tragedia lewicujących liberałów. Rozmowa z Marianem Brandysem. W: J. Trznadel: Hańba domowa. Paryż 1986, wyd. nast. Warszawa 1986*, Warszawa 1987*, przekł. franc.: Tragedie des libéraux gauchisants. W: La Honte. [Przeł.] l M. Rodowicz-Heninger. Paris 1992.
Między Dzielną a Główną. Rozm. M. Zagańczyk. Teatr 1991 nr 11-12.
Zobaczyć czas przeszły. Rozm. W. Wiśniewski. W: W. Wiśniewski: Lekcje polskiego. Warszawa 1993.
Historia? – bawi i przestrasza... Rozm.: A. Bernat, M. Łukaszewicz. Nowe Książki 1995 nr 7.
Historia barwna i historia blaknąca. Rozm. M. Łukaszewicz. Literatura 1998 nr 11.
Na grypę najlepszy jest Prus. [Rozm.] B. Łopieńska. W: B. Łopieńska: Książki i ludzie. Warszawa 1998.

Słowniki i bibliografie

L. Jur'eva: Marian Brandys. W: Pisateli stran narodnoj demokratii. Moskva 1955.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Literatura Polska po 1939. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 1989.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (J. Wojnowski).

Ogólne

Książki

W. Piotrowski: W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza. (Analiza wartości literackich, poznawczych i wychowawczych powieści w konfrontacji z „Listami z Afryki” Henryka Sienkiewicza i reportażem Mariana Brandysa „Śladami Stasia i Nel”). Koszalin: Instytut Kształcenia Nauczycieli Oddział Doskonalenia Nauczycieli] 1984, 59 s.
I. Hofman: Dwugłos o Peerelu: Dzienniki Stefana Kisielewskiego i Mariana Brandysa. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2000, 337 s.

Artykuły

Z. Żabicki: Fakty i literatura. W tegoż: Tradycja, styl, obyczaj. Warszawa 1963.
A. Hamerliński: Marian Brandys. Tygodnik Kulturalny 1965 nr 30.
A. Zahorski: Biografie historyczne Mariana Brandysa. Mówią wieki 1968 nr 4.
J. Maciejewski: Marian Brandys. Reporter historii. Literatura 1974 nr 26.
P. Kuncewicz: Agonia i nadzieja (Literatura polska 1918-1980): Wariacje kulturalne. Przegląd Tygodniowy 1985 nr 41.
T. Łubieński: Koniec świata szwoleżerów. W tegoż: Bohaterowie naszych czasów. Londyn 1986.
J. Szczęsna, A. Bikont: Pan Marian od szwoleżerów. „Gazeta Wyborczadod. Magazyn 1994 nr 51.
R. Kapuściński: W zwadzie z Historią. Gazeta Wyborcza 1997 nr 21.
M. Kosman: Stanisław Wasylewski, Paweł Jasienica i Marian Brandys – triumf eseistyki historycznej w Polsce. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Poznaniu 1998 nr 2.
A. Michnik: Szkice z polskiego piekła. Gazeta Wyborcza 1999/2000 nr 305.
A. Strońska: Nie lubię takich znaków. Kultura”, Paryż 1999 nr 1/2.
J. Pieszczachowicz: Lekcja Mariana Brandysa. W tegoż: Smutek międzyepoki. Kraków 2000.
R. Matuszewski: Mariana Brandysa przygody z historią. W tegoż: Zapiski świadka epoki. Warszawa 2004.

Śladami Stasia i Nel. [Opowieść reportażowa dla młodzieży z podróży po Egipcie i Sudanie]

M.J. Olszewska: Afrykańskie peregrynacje Mariana Brandysa śladami Stasia i Nel. „Guliwer 1994 nr 3 [dot. też: Z panem Biegankiem w Abisynii].

Z panem Biegankiem w Abisynii

M.J. Olszewska: Afrykańskie peregrynacje Mariana Brandysa śladami Stasia i Nel. „Guliwer1994 nr 3 [dot. też: Śladami Stasia i Nel].

Kozietulski i inni

E. Konończuk: Kozietulski i inni” Mariana Brandysa – cykl reportaży historycznych. W: Cykl literacki w Polsce. Białystok 2001.

Dziennik

A. Michnik: Odrzuca cnotę. Gazeta Wyborcza 1996 nr 83 [dot.: Dziennik 1976-1977].
E. Morawiec: KOR i inni. Nowe Książki 1996 nr 7 [dot.: Dziennik 1976-1977].
T. Stańczyk, K. Masłoń. „Rzeczpospolita1996 nr 254 [dot.: Dziennik 1972].
H. Zaworska: Taka potwora”; Wspaniałe ciężkie czasy. W tejże: Szczerość aż do bólu. Warszawa 1998.

Koniec świata szwoleżerów

A. Krzemiński: Szkoła elit. Polityka 1979 nr 52/53.
M. Janion: Co „śni się nam pod mogiłami. Więź 1980 nr 9, przedruk w tejże: Czas formy otwartej. Warszawa 1984.

Moje przygody z historią

H. Zaworska: Po niewłaściwej stronie drzwi. W tejże: Lustra Polaków. Łódź 1994.

Generał Arbuz

R. Matuszewski: Życiorys nie na miarę Plutarcha. W tegoż: Olśnienia i świadectwa. Warszawa 1995.

Jasienica i inni

K. Masłoń: Dziś tylko cokolwiek dalej. Rzeczpospolita 1995 nr 161.