BIO
Urodzony 25 stycznia 1912 w Wiesbaden; syn Henryka Brandysa, bankowca i kupca, i Eugenii z domu Landau; starszy brat Kazimierza Brandysa, prozaika. Dzieciństwo spędził w Łodzi, tam też w 1930 ukończył Gimnazjum Zgromadzenia Kupców m. Łodzi. Studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Warszawskim, (UW); w 1935 uzyskał magisterium. Następnie był aplikantem w sądzie, a od 1937 pracował jako pomocnik buchaltera w fabryce w Woli Krzysztoporskiej pod Piotrkowem. Brał udział w kampanii wrześniowej, walcząc w grupie operacyjnej „Polesie”, w które dowodził plutonem konnym karabinów maszynowych. Został odznaczony Krzyżem Walecznych. Wzięty do niewoli niemieckiej przebywał w Oflagu II c w Woldenbergu (Dobiegniew); był tu związany z kółkiem spółdzielców , utworzonym przez oficerów o zapatrywaniach lewicowych. Po wyzwoleniu obozu uczestniczył w kwietniu i maju 1945 w operacji berlińskiej jako korespondent frontowy gazety wojskowej „Zwyciężymy”. Debiutował reportażem Na Berlin wydrukowanym w „Rzeczypospolitej” (1945 nr 115). Wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (później członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej do 1966). Po zakończeniu wojny mieszkał w 1945-48 w Gdyni i zajmował się pracą dziennikarską oraz publicystyczną. Początkowo był redaktorem naczelnym wydawnictw prasowych Marynarki Wojennej, redagował w 1946-47 miesięcznik, potem dwutygodnik „Marynarz Polski”. Pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego „Dziennika Bałtyckiego” (publikował tu codzienny krótki felieton podpisywany: bem) i współredaktora miesięcznika społeczno-kulturalnego „Wiatr od Morza” (1946-47); drukował także reportaże w „Rejsach” i „Odrodzeniu” (tu w 1946 cykl: Listy z Wybrzeża ). W listopadzie 1948 wyjechał do Włoch jako korespondent specjalny Agencji Prasowo-Informacyjnej. W maju 1949 wrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie. Współpracował z dziennikami „Echo Krakowa”, „Express Poznański” i „Express Wieczorny”, ogłaszając reportaże, felietony i recenzje (do 1951). Od 1950 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP). W 1950-54 był członkiem kolegium redakcyjnego, a od 1957 do maja 1958 kierownikiem działu reportażu w „Nowej Kulturze”, publikował na jej łamach do 1968. W 1952-69 współpracował z tygodnikiem „Świat” (od 1958 kierownik działu reportażu; tu m. in. w 1958 cykl Z notatnika , a w 1968 Co z tą Walewską ). Wielokrotnie podróżował, m. in.: w 1951 do Czechosłowacji, w 1952 do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, w 1953 do Albanii, w 1955 był korespondentem „Życia Warszawy” w Jugosławii. Prowadził seminarium reportażowe na Wydziale Dziennikarstwa UW. Był członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Współpracował z radiem. W 1955 ożenił się z Haliną Mikołajską, aktorką. W latach sześćdziesiątych zaczął pisać opowieści historyczne. Od 1972 był członkiem Polskiego PEN Clubu (od 1988 członkiem Zarządu). W 1974 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia, w 1975 nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. W 1976 podpisał Memoriał 101 , wyrażający protest przeciwko projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Od tego czasu objęty był zakazem druku. Związany z opozycją demokratyczną, działał w niezależnym Towarzystwie Kursów Naukowych. Od 1980 do rozwiązania Związku w 1983 był członkiem Zarządu Głównego ZLP. W 1982 został wyróżniony nagrodą literacką paryskiej „Kultury” im. Z. Hertza. W 1989 wszedł w skład komitetu założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a następnie został członkiem Stowarzyszenia. W 1992 otrzymał nagrodę tygodnika „Polityka”. Odznaczony Krzyżem Oficerskim (1954) oraz Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1997). Zmarł 20 listopada 1998 w Warszawie; pochowany na Cmentarzu leśnym w Laskach pod Warszawą.
Twórczość
1. Spotkania włoskie. [Reportaże]. Warszawa: Czytelnik 1949, 169 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1953, wyd. 2 [!] poprawione i uzupełnione przypisy 1953.
Nagrody
Przekłady
czeski
niemiecki
rosyjski
węgierski
2. Nowa Huta. [Reportaże]. [Warszawa:] Zarząd Główny Związku Młodzieży Polskiej 1950, 15 s.
3. Początek opowieści. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 351 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1951, wyd. 3 1952, wyd. 4 1953, wyd. 5 1955.
Przekłady
albański
bułgarski
chiński
czeski
rosyjski
rumuński
węgierski
Adaptacje
teatralne
Wyd. osobne fragmentów:.
pt. Piotr i Maria. Warszawa: Czytelnik 1951, 115 s.
pt. Sprawa Tyrackiego. Warszawa: Iskry 1952, 15 s.
z podtytułem: Fragmenty. Moskva: Izdatielstwo Literatura na Inostrannych Jazykach 1955, 94 s.
4. Dom odzyskanego dzieciństwa. [Opowieść reportażowa]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 231 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1954, wyd. 3 1954, wyd. 4 1955, wyd. 5 1956, wyd. 6 1957.
Nagrody
Przekłady
bułgarski
chiński
wietnamski
Wyd. osobne fragmentów pt. Koreańczycy z Gołotczyzny. Przedmowa: M. Bielecki. Warszawa: Czytelnik 1954, 145 s.
5. Wyprawa do Arteku. Notatki z podróży do ZSRR. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 155 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1954, wyd. 3 1955; Wilnius: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej [1955].
6. Wiewiórczak. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, 35 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1956, [wyd. 3] 1968. Przedruk zob. poz. ↑.
Adaptacje
telewizyjne
7. Wyprawa do oflagu. [Wspomnienia]. „Świat” 1954 nr 50-52, 1955 nr 1, 3, 5-8. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 152 s.
8. Honorowy łobuz. [Opowiadania dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 151 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1975, wyd. 3 1984, wyd. 4 1989.
Zawartość
Adaptacje
filmowe
telewizyjne
9. Od Kairu do Addis Abeby. [Reportaże z podróży]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957, 217 s.
10. O królach i kapuście. [Reportaże]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 212 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Iskry 1964, wyd. 3 tamże 1977.
11. Ludzie z pociągu. Scenariusz filmowy. [Współautorka:] L. Woźnicka. Ekranizacja 1960.
12. Nieznany książę Poniatowski. [Opowieść biograficzna]. Warszawa: Iskry 1960, 267 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1967, wyd. 4 1970, wyd. 5 1973, [wyd. 6] 1988; [wyd. 7] Kraków: Wydawnictwo Literackie 1996.
Przekłady
rosyjski
13. Śladami Stasia i Nel. [Opowieść reportażowa dla młodzieży z podróży po Egipcie i Sudanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1961, 205 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1963, wyd. 3 1964, wyd. 4 1966, wyd. 5 1969.
Nagrody
wyd. łącznie z poz. ↑ pt. Śladami Stasia i Nel; Z panem Biegankiem w Abisynii. Warszawa: Nasza Księgarnia 1971, 414 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1974; [wyd. 8] London: Puls 1993; Warszawa: Świat Książki 1995.
14. Tarpany. Scenariusz filmowy. [Współautorzy:] S. Kowalewski, K. Kutz. Ekranizacja 1962.
15. Z panem Biegankiem w Abisynii. [Opowieść reportażowa dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1962, 215 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1966, wyd. 4 1969.
Przekłady
rosyjski
wyd. łącznie z poz. ↑ pt. Śladami Stasia i Nel; Z panem Biegankiem w Abisynii. Warszawa: Nasza Księgarnia 1971, 414 s.Wyd. nast.: wyd. 2 1974; [wyd. 8] London: Puls 1993; Warszawa: Świat Książki 1995.
16. Oficer największych nadziei. [Opowieść biograficzna o Józefie Sułkowskim]. Warszawa: Iskry 1964, 220 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1965; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1966; wyd. 4 Warszawa: Iskry 1969, wyd. 5 tamże 1986.
Przekłady
rosyjski
Adaptacje
radiowe
17. Kozietulski i inni. [Opowieść biograficzna]. T. 1-2. Warszawa: Iskry 1967, 291 + 322 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1968, wyd. 3 przejrzane i uzupełnione 1971 [właśc.] 1972, wyd. 4 1974, wyd. 5 1982; [wyd. 6] Warszawa: Świat Książki 1997.
Nagrody
Przekłady
węgierski
Adaptacje
radiowe
18. Kłopoty z panią Walewską. [Opowieść biograficzna]. Warszawa: Iskry 1969, 239 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1971; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1974; wyd. 4 Warszawa: Iskry 1981; wyd. 2 [właśc. 5] Kraków: Studio 90 1995.
Przekłady
czeski
niemiecki
rosyjski
rumuński
Adaptacje
radiowe
19. Dziennik. Warszawa: Iskry 1972-1978.
1972. 1996, 184 s. Wyd. 2 tamże 1997.
1976-1977. 1996, 364 s. Wyd. 2 tamże 1997.
1978. 1997, 208 s.
20. Koniec świata szwoleżerów. [Cykl opowieści biograficznych]. Warszawa: Iskry 1972-1979.
Nagrody
Cz. 1. Czcigodni weterani. 1972, 373 s. Wyd. 2 tamże 1975.
Cz. 2. Niespokojne lata. 1972, 553 s. Wyd. 2 tamże 1976.
Cz. 3. Rewolucja w Warszawie. 1974, 350 s.
Cz. 4. Zmęczeni bohaterowie. 1976, 480 s.
Cz. 5. Nieboska komedia. [1]. Odejścia i powroty. 1978, 359 s. [2]. Ogień i popiół. 1979, 334 s.
Wyd. łączne całości T. 1-3 Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW” 1992, 517 + 477 + 383 s.
21. Najdziwniejsze z miast. [Opowiadanie o Warszawie]. Warszawa: Ruch 1972, 44 s.
22. Poland. [Szkic o Polsce]. [Fotografie:] W. Prazuch. New York: Doubleday 1974, 156 s.
23. Moje przygody z historią. [Szkice]. Londyn: Puls 1981, 137 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1981, wyd. 2 poprawione tamże 1981*; [Kraków:] Wydawnictwo Wiek* [1983]; wyd. 2 [!] Londyn; Puls 1985; Warszawa: Iskry 1990; Warszawa: LTW 2003.
Zawartość
Wyd. osobne Od dzwonka do dzwonka. Lublin: Nauczycielska Oficyna Solidarności NOS* 1988, 82 s; [Toruń:] to* [1987], 59 s.
24. Twardy człowiek. [Opowiadanie]. Warszawa: Oficyna WE [Wydawnictwo Enklawa]* 1982, 20 s. Wyd. nast.: [Warszawa:] Oficyna Wydawnicza Pokolenie* 1983; Warszawa: Wydawnictwo CDN* 1983; Kraków: Obserwator Wojenny* 1984; Warszawa: Wydawnictwo Myśl* 1986.
Wyd. łączne z poz. ↑ pt. Z dwóch stron drzwi; Twardy człowiek. Lublin: Informator Reg[ionu] Środk[owo] Wschodniego Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych „Solidarność”* 1984, 98 s. Wyd. nast.: Łódź: Fakt 1988; Lublin: Nauczycielska Oficyna „Solidarność” NOS* 1989.
25. Z dwóch stron drzwi. [Szkic]. Warszawa: NOWA 1982*, 53 s. Wyd. nast.: wyd. 2 [Warszawa:] Oficyna WE [Wydawnictwo Enklawa 1983]*; Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Pokolenie”* 1985; Warszawa: Kontekst* 1988.
Wyd. łączne z poz. ↑ pt. Z dwóch stron drzwi; Twardy człowiek. Lublin: Informator Reg[ionu] Środk[owo] Wschodniego Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych „Solidarność”* 1984, 98 s. Wyd. nast.: Łódź: Fakt 1988; Lublin: Nauczycielska Oficyna „Solidarność” NOS* 1989.
26. Małpeczka. [Opowiadanie]. „Kultura”, Paryż 1983 nr 12 s. 25-39. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Słowo* [19]83, 19 s. Wyd. nast.: [Poznań]: Niezależna Inicjatywa Wydawnicza Errata* [19]84. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.
27. Strażnik Królewskiego Grobu. [Szkice]. Warszawa: Iskry 1984, 168 s.
Zawartość
28. Generał Arbuz. [Opowieść biograficzna]. Warszawa: Iskry 1989, 317 s.
Nagrody
29. Moje przygody z wojskiem. [Szkice]. Londyn: Puls 1992, 216 s.
Zawartość
Wyd. osobne szkicu Ojczyzna. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2000, 46 s.
30. Jasienica i inni. [Szkice historyczne]. Warszawa: Iskry 1995, 151 s.
Adaptacje
Wyd. skrócone dla młodzieży: [T.] 1-2. Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982, 79 + 46 s.
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1953, 1966, 1976.