BIO
Urodzony 27 października 1916 w Łodzi; syn Henryka Brandysa, bankowca i kupca, i Eugenii z domu Landau; młodszy brat pisarza Mariana Brandysa. Uczęszczał do Gimnazjum im. M. Reja w Warszawie, gdzie w 1934 zdał maturę. Debiutował w 1933 recenzją dramatu Gabrieli Zapolskiej Carewicz (wystawionego w Teatrze im. G. Zapolskiej w Warszawie) opublikowaną w „Kuźni Młodych” (nr 7); w piśmie tym prowadził następnie w 1933-34 dział Z teatru. Od 1934 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, w 1939 uzyskał magisterium. Należał (od 1934) do Legionu Młodych, a w 1936-38 do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, pełniąc przez pewien czas funkcję kierownika sekcji uniwersyteckiej w Zarządzie Warszawskim. Publikował artykuły m. in. we lwowskich „Sygnałach” (1934) oraz w pismach lewicy akademickiej „Walka Młodych”, „Młodzi Idą” i „Akademik Socjalista” (1938). W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie, utrzymując się z handlu. W tym czasie rozpoczął twórczość prozatorską, pisząc powieść Urodziny (1940-42). Po upadku powstania warszawskiego mieszkał we wsi Emilin w Grójeckiem, gdzie ożenił się z Marią Zenowicz, tłumaczką. Po zakończeniu wojny przeniósł się do Krakowa i nawiązał współpracę z tygodnikami „Odrodzenie” (1945-49) i „Przekrój” (1945-49) oraz z miesięcznikiem „Twórczość”, w których ogłaszał opowiadania, fragmenty prozy, artykuły i recenzje literackie. W 1945 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związek Literatów Polskich, ZLP; w 1950 był członkiem Zarządu Głównego, w 1954-56 pełnił funkcję wiceprezesa). W 1946 przeprowadził się do Łodzi. Należał do zespołu redakcyjnego „Kuźnicy”; kierował działem prozy oraz publikował tu w 1946-49 wiele artykułów i recenzji. Ogłaszał też utwory prozą w „Głosie Robotniczym” (1946-56). Od 1946 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej (PPR; od 1949 członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, PZPR). W 1949 powrócił do Warszawy. Od 1950 do stycznia 1960 wchodził w skład redakcji „Nowej Kultury”, gdzie ogłaszał też artykuły i recenzje literackie oraz utwory prozą. W tym czasie drukował też na łamach „Sztandaru Młodych” (1952-56) i „Życia Literackiego” (1953-54, 1962-64). W 1952-56 wchodził w skład Rady Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (od 1953 Stowarzyszenie Autorów „ZAiKS”). W 1954 był delegatem ZLP na II Zjazd PZPR. W tymże roku został przewodniczącym Stołecznego Komitetu Frontu Narodowego. Od 1954 był członkiem Polskiego PEN Clubu, a w 1955 wszedł w skład jego zarządu. Po 1956 wiele podróżował, m.in. w 1966 wygłaszał odczyty na uniwersytetach Stanów Zjednoczonych, a w 1970-71 przebywał w Paryżu, prowadząc w katedrze estetyki literackiej na Sorbonie dwa cykle wykładów: o literaturze krajów słowiańskich oraz Dzieło literackie a jego epoka. Współpracował wówczas blisko z francuskim miesięcznikiem Jean-Paul Sartre'a „Les Temps Modernes”. W 1966 wystąpił z PZPR w proteście przeciw usunięciu z partii Leszka Kołakowskiego. W styczniu 1976 podpisał Memoriał 101 protestując przeciwko projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Od stycznia 1977 do grudnia 1981 był członkiem kolegium redakcyjnego wydawanego poza cenzurą kwartalnika literackiego „Zapis”. W początkach grudnia 1981 wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Następnie przebywał w Paryżu, gdzie miał co tydzień audycje w języku polskim w Radio France Internationale. W 1982 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Na przełomie sierpnia i września 1982 ponownie wyjechał do USA, zaproszony przez Columbia University w Nowym Jorku jako writer-in-residence, m. in. z zadaniem wygłoszenia cyklu odczytów o literaturze polskiej. W 1983 na stałe wyjechał z Polski i podjął współpracę z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa; w tymże roku wygłaszał także cykliczne audycje w Radio France Internationale. W 1989 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Cykl Notatki z lektur i życia publikował w „Rzeczpospolitej” (1999), a następnie w „Gazecie Wyborczej” (1999-2000). W 2000 za całokształt twórczości literackiej otrzymał nagrodę Polskiego PEN Clubu im. J. Parandowskiego. Odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1952), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1955), Orderem Sztuk Pięknych i Literatury, przyznanym przez ministra kultury Francji (1993). Zmarł 11 marca 2000 w Paryżu; pochowany tamże na Cmentarzu Père-Lachaise.
Twórczość
1. Urodziny. Powieść. Powst. 1940-1942. Druk fragmentów: „Dziennik Polski” 1945 nr 285; „Świat Młodych” 1948 nr 55.
2. Drewniany koń. Powieść. Powst. 1943-1945. Wyd. Warszawa: Czytelnik 1946, 230 s. Wyd. 2 przejrzane tamże 1958.
3. Miasto niepokonane. Opowieść o Warszawie. Warszawa: Książka 1946, 287 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1947, wyd. 3 1948, wyd. 4 1948; wyd. 5 Warszawa: Książka i Wiedza 1949, wyd. 6 tamże 1951; wyd. 7 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, tamże: [wyd. 8] 1957, [wyd. 9] 1960, wyd. 9 [!] 1962, wyd. 10 1964, wyd. 11 1964, wyd. 12 1972, wyd. 13 1974.
Nagrody
Przekłady
angielski
bułgarski
czeski
francuski
serbsko-chorwacki
4. Między wojnami. [Cykl powieściowy]. Warszawa: Czytelnik 1948-1951.
Nagrody
Przekłady
rosyjski
[Cz. 1.] Samson. 1948, 226 s. Wyd. 2 wspólnie z cz. 2 pt. Samson; Antygona tamże 1949. Zob. też poz. ↑. Por. poz. ↑.
Przekłady
bułgarski
czeski
hiszpański
łotewski
serbsko-chorwacki
słowacki
szwedzki
włoski
[Cz. 2.] Antygona. 1948, 246 s. Wyd. 2 wspólnie z cz. 1 pt. Samson; Antygona tamże 1949. Zob. też poz. ↑.
Przekłady
bułgarski
czeski
serbsko-chorwacki
słowacki
[Cz. 3.] Troja, miasto otwarte. 1949, 257 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1949, wyd. [3] 1950.
Przekłady
czeski
słowacki
Adaptacje
telewizyjne
[Cz. 4.] Człowiek nie umiera. 1951, 436 s. Wyd. 2 tamże 1952.
Wydanie osobne fragmentu: Akcja w Kaleniu. Warszawa: Zarząd Główny Związku Młodzieży Polskiej, Iskry 1952, 14 s.
Przekłady
czeski
niemiecki
rosyjski
Adaptacje
radiowe
Wydania łączne t. 1-4. Warszawa: Zarząd Główny Związku Młodzieży Polskiej, Iskry: wyd. 3 1953, wyd. 4 1953, wyd. 5 1955.
5. Obywatele. [Powieść]. „Twórczość” 1953 z. 1-4, 9-11. Wyd. osobne Warszawa: Czytelnik 1954, 445 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1955 [właśc. 1954], wyd. 3 1955; wyd. 1 [!] Wilnius: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 1955.
Nagrody
Przekłady
białoruski
bułgarski
chiński
czeski
estoński
hiszpański
rosyjski
ukraiński
węgierski
6. Sprawiedliwi ludzie. Sztuka w 3 aktach 7 odsłonach. Prapremiera: teatralna: Warszawa, Teatr Kameralny 1953; telewizyjna: Telewizja Polska 1954. Wyd. Warszawa: Czytelnik 1953, 94 s. Wyd. nast. tamże w oprac. inscenizacyjno-reżyserskim A. Bardiniego. Z uwagami inscenizacyjnymi W. Szczerbińskiej-Puchara. Wyd. 1 [!] 1954.
Przekłady
rosyjski
7. [Uwagi pisarza o sytuacji literatury]. Powst. 1954.
Przekłady
francuski
niemiecki
rosyjski
8. Obrona „Grenady”. [Opowiadanie]. Powst. 1955. Druk „Twórczość” 1956 nr 1 s. 9-33. Przedruk w poz. ↑, ↑, ↑, ↑, ↑.
Przekłady
duński
francuski
hebrajski
niemiecki
włoski
Adaptacje
telewizyjne
9. Czerwona czapeczka. Wspomnienia z teraźniejszości. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 320 s. Wyd. 2 tamże 1957. Przedruk zob. poz. ↑, ↑, ↑, ↑, ↑.
Zawartość
Przekłady
czeski
Adaptacje
teatralne
10. Matka Królów. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1957, 201 s. Wyd. 2 Sosnowiec: Offmax 1991.
Przekłady
angielski
duński
francuski
hebrajski
hiszpański
macedoński
niemiecki
serbsko-chorwacki
słoweński
węgierski
włoski
Adaptacje
filmowe
11. Listy do pani Z. Wspomnienia z teraźniejszości. Cz. 1-3 [Cykl szkiców literackich]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958-1962.
Nagrody
Przekłady
angielski
bułgarski
czeski
francuski
hiszpański
niemiecki
serbsko-chorwacki
słowacki
węgierski
włoski
Adaptacje
teatralne
radiowe
telewizyjne
[Cz. 1:]. 1958, 145 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 z podtytułem: 1957-1958. 1960, wyd. 4 [!] 1962. Przedruk w poz. ↑.
[Cz. 2:] z podtytułem: 1959-1960. 1960, 181 s. Wyd. 2 tamże 1962.
[Cz. 3:] z podtytułem: 1961. 1962, 166 s.
Wyd. łączne tamże: wyd. 1 1963, 350 s., wyd. 2 1964, wyd. 3 1965, wyd. 4 1968, wyd. 5 1973; [wyd. 6] z podtytułem (1957-1961). Londyn: Aneks 1993; wyd. uzupełnione i przejrzane przez autora Warszawa: Prószyński i S-ka 1999.
12. Sobie i państwu. [Opowiadanie]. Powst. lipiec 1959. Druk w poz. 15, 20, 24, 32.
Przekłady
słowacki
Adaptacje
teatralne
13. Wspomnienia z teraźniejszości. [Szkice literackie i opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 619 s.
Zawartość
14. Wywiad z Ballmeyerem. [Opowiadanie]. Powst. kwiecień 1959. Przedruk w poz. ↑, ↑, ↑, ↑, ↑. Wyd. osobne: Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1999, 48 s.
Przekłady
czeski
niemiecki
słowacki
węgierski
włoski
Adaptacje
teatralne
radiowe
telewizyjne
15. Jak być kochaną. [Opowiadanie]. „Twórczość” 1960 nr 10 s. 7-28. Przedruk zob. poz. ↑, ↑, ↑, ↑, ↑. Por. poz. ↑.
Przekłady
esperanto
niemiecki
rosyjski
słowacki
węgierski
włoski
16. Romantyczność. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1960, 210 s. Wyd. 2 tamże 1962. Przedruk zob. poz. ↑, ↑, ↑.
Zawartość
Przekłady
słowacki
17. Samson. Scenariusz filmowy: K. Brandys i A. Wajda wg powieści K. Brandysa. Ekranizacja 1961. Por. poz. ↑.
18. Inkarno. Komedia kryminalna [w 7 scenach]. „Dialog” 1962 nr 7 s. 5-35. Prapremiera: Lublin, Teatr im. J. Osterwy 1963. Por. poz. ↑, ↑.
Przekłady
czeski
słowacki
Adaptacje
radiowe
19. Samson; Antygona. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1962, 462 s. Wyd. 2 tamże 1966.
20. Jak być kochaną. Scenariusz filmowy Kazimierza Brandysa na podstawie własnego opowiadania. Ekranizacja 1963. Por. poz. ↑.
Przekłady
rosyjski
21. Opowiadania 1954-1960. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 393 s.
Zawartość
22. Sposób bycia. [Powieść]. „Twórczość” 1963 nr 10 s. 6-37, nr 11 s. 5-40. Wyd. osobne Warszawa: Czytelnik 1963, 163 s. Por. poz. ↑.
Przekłady
czeski
francuski
niemiecki
Adaptacje
teatralne
Wyd. nast. łącznie z poz. ↑ pt.: Sposób bycia; Bardzo starzy oboje. Warszawa: Czytelnik 1965, 249 s. Wyd. 2 tamże 1977.
23. Bardzo starzy oboje. [Opowiadanie]. „Twórczość” 1964 nr 9 s. 8-40. Wyd. osobne łącznie z poz. ↑ pt. Sposób bycia; Bardzo starzy oboje. Warszawa: Czytelnik 1965, 249 s. Wyd. 2 tamże 1977. Przedruk w poz. ↑, ↑, ↑. Por. poz. ↑.
Przekłady
niemiecki
słowacki
węgierski
Adaptacje
teatralne
radiowe
filmowe
24. Dżoker. Wspomnienia z teraźniejszości. [Szkice literackie]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1966, 245 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 1969, wyd. 4 1991.
Przekłady
niemiecki
słowacki
25. Obrona „Grenady” i inne opowiadania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1966, 472 s.
Zawartość
26. Sposób bycia. Scenariusz filmowy. [Współautor:] J. Markuszewski Ekranizacja 1966. Por. poz. ↑.
27. Bardzo starzy oboje. Scenariusz filmowy. [Współautor:] J. Markuszewski. Ekranizacja 1967. Por. poz. ↑.
28. [Dialogi w:] Lalka. Scenariusz filmowy na podstawie powieści Bolesława Prusa: W. Has. Ekranizacja 1968.
29. Rynek. Wspomnienia z teraźniejszości. [Szkice literackie]. Warszawa: Czytelnik 1968, 242 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1972; wyd. 3 Warszawa: Most 1994.
Przekłady
niemiecki
30. Jak być kochaną i inne opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1970, 330 s. Wyd. nast.: [wyd. 2] Kraków: Wydawnictwo Literackie 1994; pt. Jak być kochaną. Warszawa: Prószyński i S-ka 1999.
Zawartość
31. Mała księga. [Wspomnienia]. Warszawa: Czytelnik 1970, 177 s. Wyd. 2 tamże 1975.
Przekłady
niemiecki
rumuński
32. Wariacje pocztowe. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1972, 231 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1975; wyd. Londyn: Aneks 1989; [wyd. 4] Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1994; Warszawa: Czytelnik 2000; z posłowiem A.Z. Makowieckiego Poznań: Świat Książki 2005.
Przekłady
niemiecki
włoski
33. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1973, 283 s.
Zawartość
34. W te dni przedostatnie. Scenariusz filmowy dla Telewizji Polskiej. Powst. 1973. Druk. zob. poz. ↑.
35. Pomysł. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 122 s.
Przekłady
francuski
niemiecki
włoski
36. Nierzeczywistość. [I]. [Opowiadanie]. „Twórczość” 1975 nr 12 s. 16-60, 1976 nr 1 s. 8-43.
37. Nowele filmowe: Inkarno; Piękne uśmiechy dnia; Maestro; W te dni przedostatnie... Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1975, 257 s.
38. Nierzeczywistość. [II]. [Powieść]. [Warszawa:] Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1977, 122 k. Wyd. nast.: Paryż: Instytut Literacki 1978; wyd. 3 [!] Toruń: Spółdzielnia Wydawnicza TON*, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1981; [B.m.w.*] 1981; Chotomów: Verba 1989.
Przekłady
angielski
francuski
hiszpański
serbsko-chorwacki
szwedzki
39. Miesiące. [Cykl zapisków eseistycznych o współczesności] 1978-1987.
Nagrody
[Cz. 1]. 1978-1979. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* [1980], 174 s. Wyd. inne: Paryż: Instytut Literacki 1981, 252 s.
Nagrody
Przekłady
angielski
duński
francuski
niemiecki
serbsko-chorwacki
szwedzki
włoski
[Cz. 2]. 1980-1981. Paryż: Instytut Literacki 1982, 223 s. Wyd. nast.: tamże wyd. 2 1985; Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1987.
Przekłady
angielski
duński
francuski
niemiecki
serbsko-chorwacki
szwedzki
włoski
[Cz. 3]. 1982-1984. Paryż: Instytut Literacki 1984, 252 s. Wyd. inne: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1988.
Przekłady
angielski
duński
francuski
serbsko-chorwacki
szwedzki
włoski
[Cz. 4]. 1985-1987. Paryż: Instytut Literacki 1987, 191 s.
Przekłady
francuski
Wyd. łączne całości: [cz. 1 wyd. 3, cz. 2 wyd. 4] 1978-1981; [cz. 3 wyd. 3, cz. 4 wyd. 2] 1982-1987. Warszawa: Iskry 1997, 1998, 510 + 469 s.
40. Spokojne lata pod zaborem. [Opowiadanie]. „Twórczość” 1978 nr 3 s. 7-40.
Przekłady
niemiecki
41. Rondo. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1982, 372 s. Wyd. nast. z podtytułem: Miłość, teatr, wojna. Chotomów: Verba 1991.
Nagrody
Przekłady
angielski
francuski
niderlandzki
niemiecki
serbsko-chorwacki
węgierski
włoski
42. Spokojne lata. Scenariusz filmowy. [Współautor:] A. Kotkowski. Ekranizacja 1982.
43. Sztuka konwersacji. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Warszawa, Teatr Polski 1988. Wyd. Londyn: Aneks 1990, 139 s. [Wyd. 2] Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2000.
Przekłady
serbsko-chorwacki
włoski
Adaptacje
telewizyjne
44. Pernambuco. [Opowiadanie]. „Zeszyty Literackie”, Paryż 1989 nr 28 s. 12-34.
Adaptacje
telewizyjne
45. Charaktery i pisma. [Szkice literackie]. Londyn: Aneks 1991, 153 s.
Zawartość
Przekłady
francuski
serbsko-chorwacki
węgierski
włoski
46. Zapamiętane. [Szkice wspomnieniowe]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1995, 205 s.
Przekłady
francuski
47. Przygody Robinsona. [Powieść]. Warszawa: Iskry 1999, 143 s.
Przekłady
włoski
48. Co nie jest prawdą. Notatki z lektur i życia. Warszawa: W.A.B. 2003, 155 s.
Wybory utworów literackich w przekładach
chiński
czeski
francuski
łotewski
niemiecki
słowacki
węgierski
włoski
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1956, 1976, 1991.