BIO
Urodzony 3 stycznia 1906 w Tarnowie w środowisku inteligencji; syn Ludwika Brandstaettera i Marii z domu Brandstaetter, wnuk prozaika hebrajskiego Marka Dawida Brandstaettera. Uczęszczał do Gimnazjum im. K. Brodzińskiego w Tarnowie. Od 1924 studiował filozofię i filologię polską pod kierunkiem profesorów Stanisława Windakiewicza i Tadeusza Lehra-Spławińskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W tym czasie rozpoczął twórczość literacką, debiutując wierszem pt. Elegia (z powodu śmierci Sergiusza Jesienina) opublikowanym w 1926 w „Kurierze Literacko-Naukowym” (nr 8). W tymże roku ogłosił w „Nowej Reformie” wiersz pt. Piłsudski (nr 64); w dzienniku tym następnie (do 1928), a także w „Głosie Prawdy” (1926-29), „Gazecie Polskiej” (1929-32) i innych pismach publikował wiersze i artykuły. Od 1929-31 przebywał w Paryżu, prowadząc studia nad działalnością społeczno-polityczną Adama Mickiewicza. Po powrocie do kraju zamieszkał w Warszawie i zajął się pracą literacką i publicystyczną, drukując utwory i artykuły historycznoliterackie m.in. w „Miesięczniku Żydowskim” (1931-34) i „Kurierze Literacko-Naukowym” (1932-35). W 1932 uzyskał tytuł doktora filozofii na podstawie pracy pt. Adam Mickiewicz jako krytyk literatury polskiej w okresie wileńsko-kowieńskim. W 1935 odbył podróż do Grecji i Turcji. Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 udał się do Wilna, a stamtąd w połowie 1940 przez Moskwę, Baku, Iran, Irak, Transjordanię i Egipt dotarł jako uchodźca do Palestyny. Został zatrudniony w nasłuchu radiowym w Polskiej Agencji Telegraficznej w Jerozolimie. Tu w 1941 debiutował jako dramatopisarz sztuką Kupiec warszawski , wystawioną w przekładzie hebrajskim. W 1941-46 napisał pięć dramatów, nigdy nie wystawianych na scenie. W 1946 wyjechał do Egiptu, a stamtąd do Rzymu. Tu ożenił się z Reginą Wiktorówną, sekretarką ambasadora polskiego w Rzymie, prof. Stanisława Kota. W 1947-48 pełnił funkcję attaché kulturalnego w Rzymie, organizując m.in. uroczyste obchody w 1948 setnej rocznicy założenia Legionu Mickiewicza. Po powrocie do kraju w 1948 zamieszkał w Poznaniu i został kierownikiem literackim najpierw Teatru Polskiego (którego dyrektorem był wówczas Wilam Horzyca), a następnie Opery im. S. Moniuszki. W tym czasie (1948-49) był wiceprezesem Oddziału Poznańskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich (później członek Związku Literatów Polskich (ZLP; do rozwiązania Związku w 1983). W 1950 przeniósł się do Zakopanego. W 1950-58 był przewodniczącym Rady Kultury przy Miejskiej Radzie Narodowej w Zakopanem. W 1950 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Kontynuując twórczość literacką, publikował utwory poetyckie, dramatyczne i przekłady m.in. w czasopismach „Teatr” (1951-56) i „Życie Literackie” (1952-58). W 1957 otrzymał godność honorowego obywatela Zakopanego. Za całokształt twórczości literackiej otrzymał w 1958 nagrodę im. W. Pietrzaka. W tymże roku został członkiem utworzonego przy Oddziale Warszawskim ZLP Klubu Pisarzy „Krąg”. W 1960 powrócił do Poznania. Współpracował z czasopismami katolickimi: „Kierunki” (1958-61, później z przerwami do 1977), „Przewodnik Katolicki” (1964-71), „W Drodze” (od 1973 z przerwami). Był członkiem korespondentem francuskiej Académie Rhodanienne des Lettres (od 1956), członkiem honorowym Académie des Poétes de Rhodanie we Francji (od 1968), członkiem zarządu Polskiego PEN Clubu (od 1970). W 1980 został wybrany przewodniczącym Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poznańskiego Czerwca 1956 roku. W latach osiemdziesiątych publikował wiersze, fragmenty prozy i przekłady z języków obcych w „Niedzieli” (1981-82), „Gościu Niedzielnym” (1982) i „Tygodniku Powszechnym” (w 1982-87 z przerwami). Otrzymał wiele nagród literackich: nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku za całokształt twórczości oraz przekłady dzieł Szekspira (1970), nagrodę Polskiego PEN Clubu za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu (1973), Nagrodę Literacką m. Poznania (1974), nagrodę Ministra Kultury i Sztuki (1978), Nagrodę im. J. Kasprowicza (1981), Nagrodę im. Błogosławionego Brata Alberta (1985), Nagrodę im. M. Sępa-Szarzyńskiego (1986) oraz Nagrodę im. Herdera (1987). W 1987 odmówił przyjęcia Nagrody m. Poznania (w proteście przeciwko jednoczesnemu uhonorowaniu aktywnego członka nowego ZLP o odmiennych poglądach i postawie politycznej). Odznaczony Krzyżem Kawalerskim (1955) oraz Krzyżem Oficerskim (1976) Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką Honorową m. Poznania, Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1981). Zmarł 28 września 1987 w Poznaniu; pochowany tamże na Cmentarzu Komunalnym na Miłostowie.
W 2002 powołano w Poznaniu Stowarzyszenie im. R. Brandstaettera.
Twórczość
1. Jarzma. [Wiersze]. Warszawa, Kraków: Gebethner i Wolff [1928], 37 s.
2. Droga pod górę. [Wiersze]. Warszawa, Kraków: Gebethner i Wolff 1931, 18 s.
3. Legion Żydowski Adama Mickiewicza. (Dzieje i dokumenty). „Miesięcznik Żydowski” 1932 nr 1 s. 20-45, nr 2 s. 112-132, nr 3 s. 225-248; odb. Warszawa 1932.
4. Węzły i miecze. [Wiersze]. Warszawa: F. Hoesick [1932], 22 s.
5. Królestwo trzeciej świątyni. [Wiersze]. Warszawa: 1934 [antydatowane 1933], 46 s.
6. Jerozolima światła i mroku. Poemat. Warszawa: W Drodze 1935, 13 s.
7. Zmowa eunuchów. [Zbiór pamfletów].Warszawa: Ch. Brzoza 1936, 138 s.
8. Kupiec warszawski. [Utwór dramatyczny]. Powst. Jerozolima 1940/1941.
Przekłady
hebrajski
9. Victory. [Sztuka w 5 odsłonach]. Powst. Jerozolima 1941/1942.
Przekłady
niemiecki
10. Chirurg i Golem. [Jednoaktówka]. Powst. Jerozolima 1942.
Przekłady
niemiecki
11. Ludzie nocy. [Dramat w 3 aktach]. Powst. Jerozolima 1942/1943.
Przekłady
niemiecki
12. Doktor Semmelweis. [Dramat w 2 aktach]. Powst. Jerozolima 1943.
Przekłady
niemiecki
13. Powrót syna marnotrawnego. Dramat w 3 aktach. Powst. Jerozolima 1944. Prapremiera: Kraków, Teatr Stary 1947. Wyd. Warszawa: Wiedza 1948, 263 s. Wyd. 2 Warszawa: Czytelnik 1956. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.
Przekłady
angielski
niemiecki
słowacki
14. Noce narodowe. Dramat w 3 aktach. Powst. Rzym 1946-1948. Druk „Dziennik Literacki” 1948 nr 26-37. Prapremiera: Radom, Teatr im. S. Żeromskiego 1949. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.
15. Oedipus. [Jednoaktówka]. Powst. Rzym 1946.
16. R. Brandstaetter, J. Warnecki: Listy 1947-1969. Wybór, oprac. i wstęp: M. Kuraś. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk 1999, 221 s.
17. Kroniki Asyżu. [Wrażenia z podróży]. Wrocław: Książnica- Atlas 1948, 93 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Poznań: Pallotinum 1957; wyd. 3 Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1959; wyd. 4 tamże 1956. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
czeski
niemiecki
rosyjski
18. Przemysław II. Ballada dramatyczna w 3 aktach. Prapremiera: Poznań, Teatr Polski 1948. Wyd. Poznań: Merkuriusz [1949], 49 s.
Adaptacje
operowe
19. Ludzie z martwej winnicy. Dramat [w 4 aktach]. Powst. 1950. Druk fragmentów „Dziennik Literacki” 1950 nr 13. Druk całości zob. poz. ↑. Prapremiera: Rzeszów, Teatr Ziemi Rzeszowskiej 1956. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.
Przekłady
czeski
niemiecki
Adaptacje
telewizyjne
20. Upadek kamiennego domu. Dramat w 3 aktach. Powst. 1950. Druk „Dialog” 1957 nr 12 s. 5-24. Prapremiera: teatralna: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1958; telewizyjna: Telewizja Polska 1973. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
francuski
niemiecki
słowacki
Adaptacje
radiowe
21. Bunt żaków. Widowisko operowe w 4 aktach. Libretto do opery: R. Brandstaetter. Muzyka: T. Szeligowski. Prapremiera: Wrocław, Opera 1951. Wyd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1951, 87 s., nuty.
Nagrody
Przekłady
niemiecki
22. Król i aktor. Sceny dramatyczne. Prapremiera: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1952. Wyd. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, 113 s. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.
Przekłady
francuski
Adaptacje
telewizyjne
23. Kopernik. [Dramat w 3 aktach]. Prapremiera: Toruń, Teatr Ziemi Pomorskiej 1953. Druk zob. poz. ↑.
Przekłady
francuski
Adaptacje
telewizyjne
24. Znaki wolności. Dramat w 4 aktach z prologiem. Prapremiera: Wrocław, Teatr Dramatyczny 1953. Wyd. Warszawa: Czytelnik 1953, 98 s. Przedruk zob. poz. ↑.
Adaptacje
telewizyjne
25. Marchołt. Komedia sowizdrzalska w ośmiu sprawach. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1954, 111 s. Prapremiera: Warszawa, Teatr Ludowy 1955. Wyd. 2. Uwagi wstępne i oprac. inscenizacyjno-reżyserskie: K. Herz. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1959. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
angielski
czeski
słowacki
26. Noce narodowe. Dramaty wybrane. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, 518 s.
Zawartość
27. Wojna żaków z panami. [Komedia w 4 aktach]. Warszawa: Iskry 1954, 180 s.
28. Dramat księżycowy. Sztuka w 2 aktach. Prapremiera: Katowice, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1956. Wyd. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1956, 79 s. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
niemiecki
29. Król Stanisław August. Dramat w 3 aktach. Warszawa: Czytelnik 1956, 67 s.
30. Milczenie. Dramat w 3 aktach. „Dialog” 1956 nr 6 s. 3-28. Prapremiera: Sopot, Teatr Wybrzeże 1956. Wyd. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 94 s. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
angielski
francuski
niderlandzki
niemiecki
rosyjski
słowacki
szwedzki
31. Odys płaczący. Dramat w 1 akcie. „Od A do Z” 1956 nr 11 s. 1-3. Prapremiera: telewizyjna: Telewizja Polska 1960; teatralna: Kraków, Wyższa Szkoła Teatralna 1965. Przedruk zob. poz. ↑, ↑, ↑.
Nagrody
Przekłady
angielski
francuski
niemiecki
norweski
słowacki
Adaptacje
radiowe
32. Faust zwyciężony. [Wiersze]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1958, 131 s.
Przekłady
czeski
francuski
33. Teatr Świętego Franciszka. (Misterium współczesne w 3 aktach). Powst. przed. 1958. Druk zob. poz. ↑. Prapremiera: Adelajda (Australia), Teatr Polski 1973.
Przekłady
francuski
niemiecki
34. Teatr Świętego Franciszka oraz inne dramaty. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1958, 369 s.
Zawartość
35. Medea. Tragedia [w 1 akcie]. „Dialog” 1959 nr 4 s. 5-40. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.
Przekłady
niemiecki
36. Pieśń o moim Chrystusie. [Wiersze]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1960, 194 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 i 3 łącznie z: Hymny Maryjne zob. poz. ↑, wyd. 4 1969, wyd. 5 1974, wyd. 6 1976; wyd. 8 [!] Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha 1988, tamże: wyd. 2 [właśc. 8] 1997, 1998.
Przekłady
francuski
niemiecki
37. Cisza. Tragedia. Powst. przed 1961. Druk zob. poz. ↑.
Adaptacje
radiowe
38. Ślepa ulica. [Dramat w 10 odsłonach]. Powst. 1961. Wyd. pt. Nie będziesz zabijał. Dramat w 10 odsłonach. [Wstęp: R. Zajączkowski]. Kielce: Jedność 2005, 197 s.
39. Śmierć na wybrzeżu Artemidy. Dramaty. Poezje. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1961, 255 s.
Zawartość
40. Śmierć na wybrzeżu Artemidy. Tragedia. „Dialog” 1961 nr 9 s. 5-43. Prapremiera: Białystok, Teatr Jednego Aktora „Rapsod” 1965. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
esperanto
francuski
41. Dzień gniewu. [Utwór dramatyczny w 3 aktach]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1962, 133 s. Wyd. 2 zmienione z podtytułem: Misterium dramatyczne w 3 aktach, tamże 1971. Prapremiera: Los Angeles, Teatr Polski 1982; premiera krajowa: Kraków, Teatr Ludowy 1988.
Przekłady
angielski
esperanto
francuski
niemiecki
rosyjski
42. Hymny Maryjne. Powst. przed 1963. Wyd. 1 i 2 łącznie z: Pieśń o moim Chrystusie zob. poz. ↑. Wyd. 3 Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1969, 70 s.; tamże wyd. 4 1974, wyd. 5 1976, wyd. [!] 1988. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
niemiecki
43. Pieśni. Pieśń o moim Chrystusie. Hymny Maryjne. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1963, 231 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1965, wyd. [!] 1988. Zob. poz. ↑, ↑.
44. Zmierzch demonów. Komedia nie-ludzka w 4 aktach. „Dialog” 1964 nr 3 s. 5-61. Prapremiera: Bydgoszcz, Teatr Polski 1965.
Przekłady
czeski
francuski
niemiecki
45. Dwie muzy. [Wiersze]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1965, 318 s.
Nagrody
Przekłady
czeski
francuski
46. Jezus z Nazaretu. Powieść. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1967-1973.
Przekłady
niemiecki
włoski
Adaptacje
radiowe
T. 1. Czas milczenia. 1967, 370 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1968, wyd. 3 1972, wyd. 4 1975, wyd. 5 1979, wyd. 6 1982, wyd. 7 1987.
T. 2. Czas wody żywej. 1969, 351 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1970, wyd. 3 1974, wyd. 4 1975, wyd. 5 1979, wyd. 6 1982, wyd. 7 1987.
Adaptacje
teatralne
T. 3. Czas chleba i światła. 1971, 294 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1973, wyd. 3 1975, wyd. 4 1979, wyd. 5 1982, wyd. 6 1987.
T. 4.: Pełnia czasu. 1973, 401 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1974, wyd. 3 1975, wyd. 4 1979, wyd. 5 1982, wyd. 6 1987.
Nagrody
Wyd. łączne: T. 1-2 [wyd. 8] i t. 3-4 [wyd. 7] Poznań: W drodze 1993. Przedruk zob. (Dzieła zebrane [poz. ↑]). Kraków: „M” 2004.
47. Ja jestem Żyd z „Wesela”. [Opowiadanie]. „Tygodnik Powszechny” 1972 nr 52/53 s. 6-7. Wyd. osobne Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1981, 41 s. + [19] s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1983; wyd. 2 [właśc. 4] Kraków: Baran i Suszyński 1993, tamże 1995. Przedruk zob. poz. ↑.
Adaptacje
teatralne
radiowe
telewizyjne
48. Krąg biblijny. (Teksty Pisma Świętego w przekł. własnym autora). Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1975, 166 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1977, wyd. 3 1986, wyd. 7 [właśc. 5] 1994, wyd. 6 1999. Przedruk zob. poz. ↑.
Zawartość
Przekłady
niemiecki
ukraiński
49. Inne kwiatki Świętego Franciszka z Assyżu. [Miniatury literackie]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1976, 274 s. Przedruk zob. poz. ↑.
Zawartość
Przekłady
niemiecki
50. Bardzo krótkie opowieści. [Miniatury literackie]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1978, 121 s. Wyd. 2 pt. Bardzo krótkie i nieco dłuższe opowieści. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1984, 273 s. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
czeski
francuski
niemiecki
51. Pokutnik z Osjaku. Oratorium. „W Drodze” 1978 nr 9 s. 9-31. Wyd. osobne Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1979, 58 s.
Przekłady
niemiecki
52. Józef Sułkowski. [Dramat w 4 aktach z prologiem]. Powst. przed 1979. Druk zob. poz. ↑.
53. Powrót syna marnotrawnego i inne dramaty. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1979, 429 s.
Zawartość
54. Poezje. Wiersze liryczne, poematy i hymny. Wstęp: Z. Lichniak. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1980, 511 s. (Dzieła wybrane).
55. Krąg biblijny i franciszkański. [Teksty Pisma Świętego w przekł. własnym autora.]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1981, 401 s. [Wyd. 2] ze wstępem A. Świderkówny. (Dzieła zebrane [poz. ↑]). Kraków: „M” 2004.
Zawartość
56. Krajobrazy włoskie. [Wiersze i proza]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1982, 138 s.
57. Prorok Jonasz. [Powieść]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1983, 98 s.
Przekłady
czeski
niemiecki
58. Księga modlitw. [Wiersze]. Poznań: W Drodze 1985, 102 s. Wyd. nast.: wyd. 2 poszerzone pt. Księga modlitw dawnych i nowych tamże 1987; wyd. 3 Poznań: W drodze 1996; pt. Księga modlitw. (Dzieła zebrane [poz. ↑]). Kraków: „M” 2003.
59. Dramaty. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1986, 607 s. (Dzieła wybrane).
Zawartość
60. Patriarchowie. [Opowiadania]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1986, 105 s.
Zawartość
Przekłady
czeski
niemiecki
61. Pieśń o życiu i śmierci Chopina. [Wiersze]. Poznań: W Drodze 1987, 94 s.
Przekłady
czeski
ukraiński
Adaptacje
radiowe
62. Hamlet i łabędź. Wybór wierszy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1988, 127 s.
63. Przypadki mojego życia. [Wiersze i proza]. Poznań: W Drodze 1988, 316 s. Wyd. 2 tamże 1992.
Zawartość
64. Moja podróż sentymentalna i inne opowiadania. Poznań: W drodze 1994, 244 s.
65. Niech będą błogosławione wszystkie drogi. [Wiersze]. Wybór i posłowie: Z. Lichniak. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1998, 164 s.
66. Dzieła zebrane. Kraków: „M” 2003.
Zawartość
67. Wiersze i poematy. (Dzieła zebrane [poz. ↑]). Kraków: „M” 2003, 433 s.
Utwory niepublikowane, niedatowane
Wybory utworów literackich w przekładach
Przekłady
Adaptacje
telewizyjne
Adaptacje
teatralne
Zawartość
Adaptacje
teatralne
[Cz.] 1. Psałterz. Wstęp: T. Merton. 1983, 286 s. Zob. poz. ↑.
[Cz.] 2. Cztery poematy. 1984, 167 s. Zob. poz. ↑.
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1957, 1964, 1976.