BIO
Urodzona 26 kwietnia 1903 we Lwowie; córka Ludwika Chrzanowskiego, pracownika akcyzy, i Marii z Ochabskich. Uczyła się we Lwowie. W 1913 rozpoczęła naukę w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. J. Słowackiego. Kilka miesięcy później zamieszkała we francuzkojęzycznym domu babki ze strony ojca, rodowitej Francuzki, Désiréé Quinton i jej dwóch córek, Marii i Anny Chrzanowskich. Od 1915 kontynuowała naukę w Żeńskim Prywatnym Gimnazjum Realnym Zreformowanym na prawach szkoły rządowej, a w 1917 przeniosła się do Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Klasycznego i Realnego Zofii Strzałkowskiej, gdzie zaczęła uczyć się także łaciny. Po ukończeniu gimnazjum studiowała od 1921 na Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK) początkowo filologię klasyczną, a od 1923 romanistykę. W 1924 wyszła za mąż za Jerzego Kowalskiego↑, profesora filologii klasycznej na UJK, i wyjechała z nim do Lozanny, gdzie wspólnie prowadzili badania archiwalne związane z wykładami lozańskimi Adama Mickiewicza. W 1925 uczęszczała na wykłady z zakresu literatury łacińskiej. Od początku 1926 do maja 1927 podróżowała. Początkowo sama przez kilka tygodni kontynuowała badania nad wykładami Mickiewicza najpierw w Lozannie, a potem w Paryżu, gdzie studiowała także literaturę i gramatykę łacińską oraz grecką. Od czerwca 1926 wojażowała z mężem po Włoszech i Grecji, zapoznając się ze zbiorami muzeów i bibliotek; zwiedziła też wykopaliska archeologiczne w Turcji i Tunezji. W 1930 uzyskała magisterium na UJK na podstawie pracy Les éléments constructifs dans les Faux-Monnayeurs d'André Gide. Następnie pogłębiała wiedzę z zakresu literatury klasycznej w Berlinie i Monachium. Debiutowała w 1931 napisaną razem z mężem powieścią pt. Catalina; w następnych latach rozwijała wspólnie z nim twórczość prozatorską. Odbyła z mężem podróż po Anglii, Francji i Hiszpanii. W 1933-34 współpracowała z „Lwowskimi Wiadomościami Muzycznymi i Literackimi”. Od 1934 była członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich we Lwowie. Należała do oddziału lwowskiego Zespołu Literackiego „Przedmieście”. W 1936-1938 wchodziła w skład kolegium redakcyjnego tygodnika „Sygnały”. W 1936 była współorganizatorką Zjazdu Pracowników Kultury we Lwowie. Nadal odbywała z mężem podróże naukowe i turystyczne po Europie, które znajdowały odbicie w ich pracy literackiej: w 1934 i 1936 była we Włoszech i Grecji, w 1937 odwiedziła Szwecję i Danię. Od września 1938 do kwietnia 1939 prowadziła wraz z mężem badania naukowe w bibliotekach paryskich. Po wybuchu II wojny światowej mieszkała nadal we Lwowie. W początkowym okresie okupacji niemieckiej zwarła znajomość z Marią Dąbrowską↑ i Stanisławem Stempowskim, którzy z przerwami od grudnia 1939 do pierwszych dni czerwca 1940 przebywali we Lwowie. Od tej pory stale korespondowała z Dąbrowską. Trudna sytuacja finansowa skłoniła ją do zarobkowania m.in. robótkami na drutach, a od 1941 wypiekaniem bułek i pierników, współprowadzeniem z żonami kolegów profesorów męża Marią Manteuffel i Marią Kulczyńską kolejno cukierni i kawiarni, a w końcu zajęła się pośrednictwem w handlu obrazami. W 1943 przyjechała do Warszawy, najpierw na kilka miesięcy, w czasie których mieszkała u Dąbrowskiej, a ich przyjaźń przerodziła się w bliski związek, później przeniosła się tam z mężem na stałe. Utrzymywała się z prywatnych lekcji. Brała udział w konspiracyjnym życiu literackim. W marcu 1944 wyjechała najpierw do siostry, Zofii Ostrowskiej, do wsi Sichów, a potem odwiedziła znajomą w Starym Sączu; wspomagała w tym czasie paczkami żywnościowymi bliskich w Warszawie, dokąd powróciła w maju. Powstanie warszawskie i późniejszą tułaczkę przeżywała wspólnie z Dąbrowską i Stempowskim, przebywała z nimi kolejno w Pruszkowie, Podkowie Leśnej i Zduńskiej Woli, a następnie tylko z mężem w Krakowie i Rytrze. Od lutego do kwietnia 1945 mieszkała początkowo w Lublinie, później w udostępnionym na potrzeby literatów dworze Wacława Lacherta w pobliskich Ciechankach, a następnie krótko w Warszawie, pracując w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego. Była nadal członkiem ZZLP (od 1949 Związek Literatów Polskich, ZLP); wzięła udział w I Ogólnopolskim Zjeździe Delegatów ZLP w Krakowie. W listopadzie 1945 przeniosła się do Wrocławia, gdzie jej mąż został dziekanem Wydziału Humanistycznego i kierownikiem katedry filologii klasycznej na Uniwersytecie Wrocławskim. Uczestniczyła w rozwijaniu życia kulturalnego na Dolnym Śląsku jako założycielka i przewodnicząca Koła Miłośników Literatury i Języka Polskiego, organizatorka Czwartków Literackich oraz współzałożycielka i w 1947-52 współredaktorka z Tadeuszem Mikulskim (a początkowo również z mężem) „Zeszytów Wrocławskich”. Współpracowała także z lokalną rozgłośnią Polskiego Radia. Kontynuowała twórczość literacką, pisząc (od 1945 samodzielnie) powieści i opowiadania; fragmenty prozy i artykuły drukowała m.in. w „Odrze” (1946-67), „Odrodzeniu”* (1948-49), później „Nowej Kulturze” (1952-63), „Sprawach i Ludziach” (1952-54). W 1948 owdowiała. W tymże roku otrzymała nagrodę miasta Wrocławia. Od 1948 należała do Polskiego PEN Clubu. W 1954 zamieszkała razem z Marią Dąbrowską w Warszawie. Działała w Komitecie Obrońców Pokoju; była w 1955 na Światowym Zjeździe Sił Pokoju w Finlandii i na Nadzwyczajnej Sesji Światowej Rady Pokoju w Berlinie. W 1957-60 współpracowała z „Przeglądem Kulturalnym” (tu m.in. recenzje podpisane A.K.). W 1963 odbyła w towarzystwie Marii Dąbrowskiej podróż do Włoch, Francji (odwiedziły m.in. redakcję „Kultury” w Maisons-Laffitte) oraz Szwajcarii (tu spotkały się z Jerzym Stempowskim). W marcu 1964 należała do sygnatariuszy „Listu 34” pisarzy i uczonych w obronie wolności słowa. Po śmierci Dąbrowskiej w 1965 została, wyznaczona zapisem testamentowym, jednym z opiekunów jej spuścizny literackiej. Odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi (1952), Krzyżem Oficerskim (1953) i Krzyżem Komandorskim (1968) Orderu Odrodzenia Polski.
Miała córkę Marię (dla najbliższych Tulę; 1946-1993), zamężną Gawryś, romanistkę. Zmarła 7 marca 1969 w Warszawie; pochowana tamże na Cmentarzu Powązkowskim.
Works
1. Catalina. [Powieść; współautor:] J. Kowalski. Lwów, Warszawa: Księgarnia Polska B. Połonieckiego 1931, 78 s. Przedruk zob. poz. ↑.
2. Mijają nas. Powieść. [Współautor:] J. Kowalski. Warszawa: F. Hoesick 1932, 200 s. Przedruk bez tytułu całości zob. poz. ↑.
Zawartość
3. Złota kula. [Opowiadania; współautor:] J. Kowalski. Warszawa: Rój 1933, 256 s.
Zawartość
4. Gruce. Powieść. [Współautor:] J. Kowalski. T. 1-2. Warszawa: F. Hoesick 1936, 743 + 568 s. Wyd. nast. w opracowaniu A. Kowalskiej z podtytułem Powieść o lwowskiej rodzinie. Warszawa: Czytelnik 1968, 711 s.
5. Opowiadania greckie. [Warszawa:] Czytelnik 1949, 140 s. Wyd. nast. tamże 1956. Przedruk zob. poz. ↑.
Nagrody
Zawartość
Adaptacje
radiowe
6. Uliczka klasztorna. Powieść. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1949, 161 s. Wyd. 2 tamże 1964. Przedruk zob. poz. ↑.
7. Wielka próba. [Powieść]. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 162 s. Wyd. 2 tamże 1952. Przedruk zob. poz. ↑.
Nagrody
Przekłady
niemiecki
8. Na rogatce. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 169 s.
9. Wójt wolborski. Powieść [o A. Fryczu Modrzewskim]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, 311 s. Wyd. 2 tamże łącznie z poz. ↑ pt. Wójt wolborski. Powieść o Fryczu Modrzewskim. 1963, 530 s.
10. Opowieści wrocławskie: Uliczka klasztorna; Wielka próba; Notatki wrocławskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 314 s.
11. Astrea. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 264 s. Wyd. 2 tamże łącznie z poz. ↑ pt. Wójt wolborski. Powieść o Fryczu Modrzewskim. 1963, 530 s.
12. Nimfa. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 165 s.
Zawartość
13. Safona. [Powieść]. Fragmenty Odysei w przekł. L. Siemieńskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 127 s.
Adaptacje
radiowe
telewizyjne
14. Kandelabr efeski. Opowiadania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 174 s. Przedruk zob. poz. ↑.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
15. Bejdula i paradnice. Opowiadania wybrane. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 305 s.
Zawartość
16. Gąszcz. [Powieść; współautor:] J. Kowalski. Powst. 1935-1961. Wyd. w oprac. [i ze wstępem] A. Kowalskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 375 s.
17. Lubię środy. [Opowiadanie dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1961, 70 s.
18. Ołtarze. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1962, 101 s. Wyd. 2 zob. poz. ↑.
Zawartość
19. Figle pamięci. [Wspomnienia]; Archiwum młodości. [Opowiadanie; współautor:] J. Kowalski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 192 s.
20. Ptasznik. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1964, 146 s. Wyd. 2 zob. poz. ↑.
Zawartość
21. Wieża. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1965, 120 s. Wyd. 2 zob. poz. ↑.
Zawartość
Przekłady
węgierski
Adaptacje
radiowe
22. Trzy boginie. Opowiadania. [Współautor:] J. Kowalski. Warszawa: Czytelnik 1966, 602 s.
Zawartość
23. Szczelina. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1967, 111 s.
Przekłady
węgierski
24. Dzienniki. Powst. 1927-1969. Druk większych fragmentów: Dzienniki. [1945-1951]. „Literatura” 1972 nr 23-33; Dzienniki. (1951-1954). [Wybór]. „Odra” 1973 nr 5-10; Dzienniki. (Rok 1956). „Więź” 1980 nr 11/12. Wyd. w wyborze: Dzienniki 1927-1969. Przedmowa: J. Hartwig. Wybrał, z rękopisu do druku przygotował, przypisami opatrzył P. Kądziela. Warszawa: Wydawnictwo Iskry 2008, 579 s. Wyd. 2 poprawione i uzupełnione tamże 2022.
25. Ołtarze; Ptasznik; Wieża. Opowiadania. Wyd. 2. Warszawa: Czytelnik 1977, 244 s.
Zawartość
26. Mroczne południe. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 109 s.
Zawartość
Analyses and reviews
• Questionnaires for IBL PAN 1951, 1966.
