BIO

Urodzony 14 maja 1926 w Krakowie; syn Wincentego Chrzanowskiego, właściciela majątku Moroczyn pod Hrubieszowem, i Izabeli z Czeczów. Dzieciństwo spędził na Lubelszczyźnie. Od 1935 uczył się w szkole powszechnej, a następnie w szkole średniej we Lwowie. W czasie okupacji niemieckiej przebywał do 1943 w Moroczynie, a potem w Bieżanowie pod Krakowem, gdzie kontynuował naukę na tajnych kompletach i złożył egzamin maturalny. Po wyzwoleniu studiował w 1945-48 w Akademii Handlowej w Krakowie, a następnie historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ), w 1952 uzyskał magisterium. Debiutował w 1948 wierszem Szopka naiwna opublikowanym w „Tygodniku Powszechnym” (nr 1); z pismem tym współpracował do 1953, a potem stale od 1957. Wiersze, artykuły i recenzje ogłaszał też w „Dziś i Jutro” (1948-51), „Życiu Literackim” (od 1955), „Twórczości” (od 1956). Równocześnie w czasie studiów rozpoczął pracę jako asystent w Wytwórni Filmów Oświatowych, był m.in. autorem scenariuszy filmów krótkometrażowych. Od 1951 pracował też jako fotograf dokumentalista w Wojewódzkim Urzędzie Konserwacji w Krakowie. W 1953 został członkiem Związku Literatów Polskich oraz Stowarzyszenia Historyków Sztuki, a w 1955 członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików. Eseje, szkice i artykuły z dziedziny historii sztuki publikował od 1956 w czasopismach „Biuletyn Historii Sztuki” oraz „Ziemia”. Od 1959 współpracował z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk (PAN) w Krakowie jako redaktor serii „Katalog Zabytków Sztuki w Polsce”; w 1968 został pracownikiem etatowym Instytutu. W 1972 doktoryzował się na podstawie pracy Rzeźba lat 1560-1650 na Śląsku Opolskim. W tymże roku został zastępcą dyrektora do spraw naukowych w Pracowni Konserwacji Zabytków Instytutu Sztuki PAN. Od 1975 wykładał na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz przez dwa lata na UJ. W 1975 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W tym czasie publikował m.in. w czasopismach „Znak” (od 1967), „Rocznik Historii Sztuki” (od 1970), „Polska Sztuka Ludowa” (od 1976), „Teksty” (od 1974), „Więź” (od 1976), oraz od 1978 w paryskiej „Kulturze” (pod pseudonimami Tymoteusz Klemski, Józef Szrett). Kontynuował współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”, w którym obok artykułów i recenzji publikował od 1990 stały felieton pt. Bujdy z chrzanem(podpisany: Chrzan, Podkreślony Chrzan). W 1982 uzyskał habilitację na podstawie pracy Działalność artystyczna Tomasza Tretera. Od 1985 publikował też w czasopismach ukazujących się poza zasięgiem cenzury: „Miesięczniku Małopolskim”, „Kulturze Niezależnej” i „Arce”. W 1989 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. Otrzymał nagrody: im. S. Vincenza (1983), paryskiej „Kultury” (1985), nagrodę im. K. Pruszyńskiego przyznaną przez Polski PEN Club (1989) oraz nagrodę Funduszu Literatury (1989). W 1989 należał do komitetu założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich; w 1989-90 był wiceprezesem Oddziału Krakowskiego. W 1991 został prezesem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Po przejściu na emeryturę w 1991 nadal prowadził działalność dydaktyczną, wykładając do 1998 w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Publikował też artykuły w czasopismach dotyczących historii sztuki, m.in. w „Biuletynie Historii Sztuki” i „Spotkaniach z Zabytkami”. W 1991-95 był przewodniczącym Społecznego Komitetu Ochrony Zabytków Krakowa, a w 1991-97 prezesem Stowarzyszenia Historyków Sztuki (od 2003 jego członek honorowy). Za całokształt działalności otrzymał nagrodę Wojewody Krakowskiego (1995) i odznakę Prezydenta miasta Krakowa Honoris gratia (2005). Otrzymał doktorat honoris causa Akademii Pedagogicznej w Krakowie (2003) oraz Politechniki Krakowskiej (2005). Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1977), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (1994) i Krzyżem Wielkim (2001) Orderu Odrodzenia Polski oraz watykańskim Orderem św. Grzegorza, przyznanym przez papieża Jana Pawła II (2001). Zmarł 24 grudnia 2006 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Salwatorskim.
Za zasługi dla nauki i ochrony zabytków pośmiertnie odznaczony medalem Merentibus (2007).

Works

1. Wędrówki pięknoducha. [Wiersze]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX1951, 15 s.

Zeszyt wydany w zbiorowej teczce 10 autorów.

2. Powitanie lata. [Wiersze]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957, 121 s.

3. Żywe i martwe granice. [Eseje]. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak 1974, 220 s.

Zawartość

Ziemia; Opisanie kwatery tryptyku z Ptaszkowej; Rzeka; Opisanie panoramy miasta Grudziądza; Kamień i glina; Opisanie dwóch śląskich epitafiów; Obrzeża Rzplitej; Opisanie mojego Nepomucka; Góry; Opisanie podkrakowskiej chaty; Drzewo; Opisanie nagrobka Mikołaja Ligęzy w farze miasta Biecza; Saturn polski i sarmacki Bachus.

4. Działalność artystyczna Tomasza Tretera. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1984, 255 s.

5. Wędrówki po sarmacji europejskiej. Eseje o sztuce i kulturze staropolskiej. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak 1988, 336 s.

Zawartość

Przestroga; Sarmatyzm – mity dawne i współczesne; Sarmatów drogi ku Europie; Od klejnotu swobodnego sumienia do złotej wolności; Dom – szlachecki wczas i szlacheckie państwo; Sarmackie decorum; Sarmaccy miłośnicy sztuki: 1. Uwagi o intelektualiście – kolekcjonerze na przełomie renesansu i baroku. 2. Dary złotnicze biskupa Kazimierza Dąmbskiego; Orient i orientalizm w kulturze staropolskiej; Twarze stamtąd: 1. Polaków portret własny – jubileuszowy czy codzienny? 2. Portret sarmacki w rzeźbie i snycerstwie; Ciało sarmackie; Sarmacka eschatologia; Śmierć w dawnej sztuce polskiej; Sarmackie pole.

6. Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów. [Studia]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1993, 464 s.

7. Sztuka w Polsce od I do III Rzeczypospolitej. Zarys dziejów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1998, 509 s.

8. Kresy, czyli Obszary tęsknot. [Szkice]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2001, 235 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Interarmizm i modyzm. Kultura”, Paryż 1991 nr 12 s. 119-127.
Polacy, Polonusy i Polusy a historia. Kultura”, Paryż 1992 nr 6 s. 10-20.
Prognostyk. Kultura”, Paryż 1992 nr 3 s. 3-14.
Taniec oszołomów. Kultura”, Paryż 1992 nr 9 s. 3-16.
Trzy kształty czasu w religijnej sztuce średniowiecza. W: Biblia a kultura Europy. T. 2. Łódź 1992 s. 13-25.
Ut poesis pictura erit. Ruch Literacki 1992 z. 4 s. 317-333.

Prace z dziedziny historii sztuki oraz wydawnictwa albumowe

Wydane w serii Piękno Polski, m.in.:.

Karczmy i zajazdy polskie. Warszawa: Arkady 1958, 81 s.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Zakład Inwentaryzacji Zabytków. 1958-1988.

T. 5. Województwo opolskie.

z. 7. Powiat kępiński. [Współautorzy:] M. Kornecki, J. Samek. 1958, 23 s.

z. 17. Powiat ostrzeszowski. [Współautorzy:] M. Kornecki, J. Samek. 1958, 17 s.

T. 6. Dawne województwo katowickie.

z. 10. Powiat pszczyński. [Współautor:] M. Kornecki. 1961, 48 s.

T. 7. Województwo opolskie. Red. naczelni: T. Chrzanowski, M. Kornecki.

z. 1. Powiat brzeski. [Współautorzy:] M. Kornecki, M. Zlat. 1962, 89 s .

z. 2. Powiat głubczycki. [Współautor:] M. Kornecki. 1961, 93 s.

z. 3. Powiat grodkowski. 1964, 110 s.

z. 4. Powiat kluczborski. [Współautor:] A. Ciechanowski. 1960, 52 s.

z. 9. Powiat ryski. [Współautor:] M. Kornecki. 1963, 216 s.

z. 11. Miasto Opole i powiat opolski. [Autorzy:] T. Chrzanowski i in. 1969, 152 s.

z. 12. Powiat prudnicki. [Autorzy:] R. Juraszowa, T. Jurasz. Uzupełnienie i oprac.: T. Chrzanowski i M. Kornecki. 1960, 82 s.

z. 13. Powiat raciborski. [Współautor:] M. Kornecki. 1967, 89 s .

T. 8. Województwo lubelskie.

z. 6. Powiat hrubieszowski. [Współautor:] M. Kornecki, J. Samek. 1963, 75 s .

T. 11. Województwo bydgoskie. Red. naczelni: T. Chrzanowski, M. Kornecki. [Od 1977 pt.:] Dawne województwo bydgoskie.

z. 1. Powiat aleksandrowski. [Współautorzy:] J. Frycz, M. Kornecki. 1969, VII, 46 s.

z. 2. Powiat brodnicki. [Współautorka:] T. Żurkowska. 1971, X, 61 s.

z. 6. Powiat golubsko-dobrzyński. [Współautor:] M. Kornecki. 1973, X, 56 s.

z. 8. Powiat inowrocławski. [Współautor:] M. Kornecki. 1974, XVIII, 83 s.

z. 11. Powiat radziejowski. [Współautorzy:] J. Frycz, M. Kornecki. 1968, [50] s.

z. 13. Powiat sępoleński. [Współautorka:] T. Żurkowska. 1970, VI, 35 s.

z. 15. Powiat świecki. [Współautorka:] T. Żurkowska. 1969, VIII, 65 s.

z. 16. Powiat toruński. [Współautor:] M. Kornecki. Wstępne materiały inwentaryzacyjne dostarczył J. Remer. 1972, XII, 83 s.

z. 18. Włocławek i okolice. Oprac.: W. Puget i M. Paździor oraz T. Chrzanowski i M. Kornecki. 1988, XLI, 218 s.

z. 19. Powiat wąbrzeski. [Współautor:] M. Kornecki. 1967, VII, 48 s.

z. 20. Wyrzysk, Nakło i okolice. 1980, XIV, 60 s.

Rzeszów. [Album]. Warszawa: Sport i Turystyka 1967, 28 s.
Grudziądz. [Album]. Warszawa: Sport i Turystyka 1970, 35 s.
Bystrzyca Kłodzka. [Album]. [Zdjęcia i wstęp:] T. Chrzanowski. Warszawa: Sport i Turystyka 1971, 22 + [56] s.
Rynek Krakowski. Warszawa: Arkady 1972, 105 s.
Województwo zielonogórskie. [Współautor:] M. Kornecki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1972, 110 s.
Rzeźba lat 1560-1650 na Śląsku Opolskim. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1974, 175 s.
Sztuka Śląska Opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX. [Współautor:] M. Kornecki. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974, 505 s.
Graduał karmelitański z 1644 roku o. Stanisława ze Stolca. Oprac. ikonograficzne: T. Chrzanowski. Oprac. muzykologiczne: T. Maciejewski. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX1976, 110 s.
Głogówek. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1977, 200 s.
Kalisz. [Album]. Warszawa: Sport i Turystyka 1978, 28 s.
Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne 1978 [właśc. 1979], 172 s.
Sztuka Rumunii. [Współautorzy:] R. Brykowski, M. Kornecki. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1979, 207 s.
Bardo. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1980, 152 s.
Krynica. [Album]. Warszawa: Sport i Turystyka 1980, 105 s.
Drewno w polskiej architekturze i rzeźbie ludowej. [Współautor:] K. Piwocki. [Przedmowa: A. Ryszkiewicz. Część dokumentacyjna: R. Brykowski, A. Kunczyńska-Iracka]. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1981, 57 s. + [58] k. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Sztuka Ziemi Krakowskiej. [Współautor:] M. Kornecki. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1982, 743 s.
Ołtarz Mariacki Wita Stwosza. [Album]. Warszawa: Interpress 1985, 172 s.
Tu na stronach 5–43: Epoka – kraj – miasto; Mistrz i jego dzieło.
W 1985 także w języku angielskim, francuskim, niemieckim.
Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu toruńskiego od wieku XIV do 1832 roku. T. 1-2. [Współautor:] M. Kornecki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1988, 158 + VIII, [160] s.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria nowa. T. 5 z. 2. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1989.

T. 5. Województwo gdańskie.

z. 2. Puck, Żarnowiec i okolice. Oprac.: T. Chrzanowski i M. Kornecki oraz B. Rol i I. Strzelecka. 1989, XXIV, 111 s.

Chełmno. [Współautor:] M. Kornecki. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1991, 223 s.
Polskie pomniki w świątyniach Rzymu = Monumenta poloniae in Italia. [Współautor:] M. Kornecki. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk; Fundacja Rzymska im. J.S. Umiastowskiego 1994, 252 + [80] s.
Tekst w języku polskim i włoskim.
Cuda Polski. [Album; fotografie:] R. Czerwiński. Kraków: Wydawnictwo R. Kluszczyński 1997, 223 s.
Alfabet Bierpfaffa & Falcka. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1998, 30 + [28] s.
Polska – skarby wieków. [Album]. [Współautor:] Z. Żygulski junior. Fotografie: R. Czerwiński. Kraków: Wydawnictwo R. Kluszczyński 2001, 199 s.

Prace redakcyjne

1. Dziedzictwo. Ziemianie polscy i udział ich w życiu narodu. Pod red. T. Chrzanowskiego. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak 1995, 296 s.

Analyses and reviews

Questionnaires for IBL PAN 1966, 1991.

Wywiady

Gęba bez wąsów. Rozm. P. Misior. Sycyna 1996 nr 14.
Taka moja sarmacka gęba. Rozm. Z. Baran. W: Z. Baran: Apokalipsa i nadzieja. Kraków 2000.

Słowniki i bibliografie

I. Rolska-Boruch, R. Gapski: Bibliografia prac Tadeusza Chrzanowskiego. W: Sarmatia semper viva. Zbiór studiów ofiarowany przez przyjaciół prof. drowi hab. Tadeuszowi Chrzanowskiemu. Warszawa 1993.

Ogólne

Artykuły

J. Lipiński: Sprawy ludzkie i sprawy obłoków. Tygodnik Powszechny 1953 nr 21 [o twórczości poetyckiej T. Chrzanowskiego].
K. Bik: Zmarł prof. Tadeusz Chrzanowski; B. Krasnowolski: Tadeusza Chrzanowskiego myśli niektóre. Gazeta Wyborcza 2006 nr 302.
J. Hennelowa: Na starej fotografii; J.K. Ostrowski: Radość życia i dowcip. Tygodnik Powszechny 2007 nr 1.

Powitanie lata

J. Kwiatkowski: Piosenka, czyli poezja. „Życie Literackie1957 nr 12.
J. M. Rymkiewicz: Pochwała poezji staromodnej. Kronika 1957 nr 12.
B. Mamoń: Ofensywa codzienności. Tygodnik Powszechny 1958 nr 6.

Żywe i martwe granice

M. Danilewicz-Zielińska: Polska: Krajobraz i architektura. Kultura”, Paryż 1975 nr 11.
Z. Florczak: Zakorzenienie. Nowe Książki 1975 nr 10.
J.S. Pasierb: Rzecz o miłości ojczyzny. Tygodnik Powszechny 1975 nr 4.
S. Sterna-Wachowiak: Co wysyła ku nam „laser historii”?Twórczość1976 nr 3.

Działalność artystyczna Tomasza Tretera

J.A. Chrościcki. „Polish Art Studies” vol. 8: 1987.

Wędrówki po sarmacji europejskiej

M. Adamiec: Szkice o Sarmacji. Res Pubica 1989 nr 3.
A. Mazur: W poszukiwaniu Sarmacji. Znak 1989 nr 8.
Ł. Heyman: Praszczury kultury. Tygodnik Powszechny 1990.

Kresy, czyli Obszary tęsknot

M. Jagiełło: Kresy jako wyzwanie. Nowe Książki 2001 nr 9.

Sztuka Ziemi Krakowskiej

J. Dużyk: O sztuce Ziemi Krakowskiej. Twórczość 1983 nr 6.
K. Estreicher: Ziemia Krakowska – skarbnica dzieł sztuki. Nowe Książki 1983 nr 7.

Polskie pomniki w świątyniach Rzymu; Monumenta poloniae in Italia

A. Litwornia. „Biuletyn Historii Sztuki1996 nr 3/4.